Wiosna Ludów to nazwa zrywów rewolucyjnych i narodowych, mających miejsce na terenie Europy w latach 1848-1849. społeczne - dążenie burżuazji i mieszczaństwa do uzyskania udziału w rządach, chęć polepszenia warunków bytowych, walka o prawa socjalne, problemy (nieurodzaj, głód, epidemie, duże bezrobocie); Wiosny Ludów we Francji - wymienia, które z wystąpień Wiosny Ludów były rewolu-cjami społecznymi, a które ruchami zjedno-czeniowymi lub po-wstaniami narodowy-mi - omawia przebieg i skutki Wiosny Ludów w Austrii i na Wę-grzech. leona Bonaparte pre-zydentem Francji (XII 1848), wybuch Wiosny Ludów w Państwie Kościelnym (II 1849), Obraz, alegoria wiosny pędzla René Lelonga pt. Radości wiosny, ok. 1890-1900. Wiosna w Parku Skaryszewskim w Warszawie ( fotografia barwna, 1939) Wiosna − jedna z czterech pór roku w przyrodzie, w strefie klimatu umiarkowanego. Charakteryzuje się umiarkowanymi temperaturami powietrza z rosnącą średnią dobową oraz umiarkowaną Duża część terytoriów północnych Włoch w XIX wieku była pod bezpośrednią okupacją Austrii, która bezwzględnie zwalczała wszelkie dążenia niepodległościowe. Włochom udało się uzyskać wolność i zjednoczyć kraj. Legiony Polskie generała Jarosława Dąbrowskiego walczyły w obronie Republiki Cisalpińskiej. Niektórzy powstańcy twierdzili, że był nim wyzwolony z niemieckiego konwoju francuski sierżant o nazwisku Rebstück. Kilkudziesięciu wrogów zginęło natomiast podczas ostrzału z karabinów i broni maszynowej pociągu, którym okupanci uciekali do Piły. Łącznie poległo około 140 Niemców, zaś około 200 zostało rannych. Komentarze. Europa w przeddzień Wiosny Ludów. Lata 1848-1849 to okres rodzącego się proletariatu. Ruchy rewolucyjne występowały wszędzie z wyjątkiem Rosji, Wielkiej Brytanii i Półwyspu Iberyjskiego. Najsilniejsze oddziaływanie we Francji, Związku Niemieckim, Monarchii Habsburgów i na Półwyspie Apenińskim. K9B9otL. Maciej Pinkwart Historia Słowaków Od autora Jeden z wydawców, dla którego robiłem konsultację i uzupełnienia pewnej książki o Słowacji, zapytał mnie czy Słowacy mieli jakąś własną historię przed 1993 rokiem... No bo przecież najpierw byli częścią Węgier, potem częścią Czechosłowacji, więc jakby nic swojego w historii nie mieli... Uproszczenie jest młodszym bratem kłamstwa. Na spotkaniu z miłośnikami Tatr słyszałem zaś argument w dyskusji o uprzystępnianiu szlaków po słowackiej stronie, że to niesprawiedliwe, że Słowacy mają aż cztery piąte Tatr, bo po prawdzie to Słowacja była kiedyś częścią Polski, a mianowicie za czasów Chrobrego... Musiałem wyciągnąć wtedy argument o tym, że Kraków kiedyś – i to długo przed Chrobrym - był częścią Państwa Wielkomorawskiego, którego stolica była wtedy w słowackiej Nitrze... W dyskusjach o Spiszu często sięga się do słynnego traktatu zastawnego Jagiełły, który to akt rzekomo oddawał Polsce część Spisza.... W pierwszej sprawie nieprawda, w drugiej sprawie nieprawda, w trzeciej sprawie nieprawda... A o innych, tych prawdziwych relacjach między naszymi krajami i narodami mówi się jeszcze mniej. Ilu z nas uświadamia sobie fakt, że mamy na południe od Tatr sąsiada o udokumentowanych historycznie dziejach blisko 3 stulecia dłuższych do naszych własnych? Dziejach ciekawych, niekiedy nieszczęśliwych, pełnych nieoczekiwanych zwrotów akcji, z interesującymi bohaterami, a w dodatku rzeczywiście powiązanych z historią Polski i największych potęg europejskich... Po prostu mało o sobie wiemy – może jesteśmy za blisko, bo jak się wydaje w polskich szkołach więcej możemy się dowiedzieć o historii Francji czy Hiszpanii niż Słowacji. By więc ten „barierę bliskości” pokonać – napisałem ten szkic, może przyda się do lepszego zrozumienia siebie nawzajem. Nech sa pači! Maciej Pinkwart Nowy Targ-Kieżmark, 27 listopada 2005 Słowacja prehistoryczna i antyczna Większa część terenu Słowacji zamieszkana była od paleolitu. Rozproszone osady ludzi pierwotnych znajdowały się w rejonach podgórskich i na równinach Środkowej i południowej Słowacji. Najstarszy ślad bytności hominidów (kto wie, może najstarszy w Europie) znaleziono w trawertynowych jaskiniach Drevenika, w pobliżu Zamku Spiskiego fragmenty czaszki pitekantropa w warstwach z przełomu trzeciorzędu i czwartorzędu. W Ganowcach koło Popradu odnaleziono trawertynową skamielinę mózgu Neandertalczyka sprzed 30 tys. lat. Osadnictwo w rejonach najważniejszych miast Słowacji (Bratysława, Nitra, Lewocza, Bańska Bystrzyca i in.) trwało bez przerwy aż do okresu kultury lateńskiej i puchowskiej, lecz oczywiście nie miało żadnych form organizacji plemiennej. Pierwsze zorganizowane grupy ludności przyszły na Słowację z zewnątrz. W IV wieku przed naszą erą z północnego zachodu napływają Celtowie, którzy opanowują znaczną część Słowacji (także Śląska i Małopolski).W I w. naszej ery wypiera ich germańskie plemię Kwadów. Ich wódz, Wanniusz, w połowie pierwszego stulecia zakłada tu zależne od Rzymu państwo. Suwereni wkrótce jednak upominają się „o swoje” i w II w. Rzymianie zajmują południową i środkową Słowację. W 172 r. cesarz Marek Aureliusz tworzy na terenie Słowacji rzymską prowincję Sarmację. Pod koniec lat 70-tych drugiego wieku rzymscy legioniści na pewno stacjonują w Trenczynie, o czym świadczy oglądany i dziś napis rzymski z 179 roku. Pierwsi Słowacy na Słowacji W V i VI w. ze wschodu napływają na te tereny pierwsze plemiona słowiańskie, spychane na zachód przez Hunów i Awarów. Słowianie zajmują początkowo rejon środkowego Dunaju i obydwa brzegi Morawy. Dalszą ich penetrację na zachód powstrzymują germańscy Frankowie. Jednak początki słowiańskiej państwowości wiążą się z kupcem pochodzenia frankońskiego, o celtyckim imieniu Samo. Ów poddany króla Chlotara II w 623 roku wybrał się z większą karawaną kupiecką na handel w okolice Dunaju, powodowany chęcią zysku ze sprzedaży broni uczestnikom trwającego wówczas konfliktu między azjatyckimi Awarami a Słowianami, których frankońscy kronikarze nazywali Vinidi, lub Veneti. Samo wraz ze swymi ludźmi porzuca tu kupieckie rzemiosło i zamiast sprzedawać miecze - używa ich w dobrej sprawie, stając po stronie Słowian. Jego dzielność, a i mądrość sprawiają, że zostaje wybrany wodzem ich plemienia, a wkrótce tworzy silny związek plemienny, obejmujący tereny dzisiejszej Bratysławy, oba pobliskie brzegi Dunaju i Morawy oraz okolice Nitry. Utrzymuje początkowo dobre stosunki - zwłaszcza na polu gospodarczym - ze swoją dawną ojczyzną, królestwem Franków. Jednak w 631 roku od dość przypadkowego incydentu (napad na kilku kupców frankońskich) rozpoczyna się ostry konflikt zakończony wojennym starciem pod Wogastyzburgiem, kiedy to Słowianie pokonują wojska sławnego króla Franków - Dagoberta. Do państwa Sama wkrótce przyłącza swoje włości władca Słowian serbskich - Derwan, również wojujący z Frankami. Samo panuje 35 lat, a po jego śmierci wypierani przez Awarów Słowianie przenoszą się na drugą stronę Dunaju i nieco na północ, skupiając się wokół głównego ośrodka, jakim staje się Nitra. Słowacy w Państwie Wielkomorawskim W IX w. w zjazdach Rzeszy biorą udział pierwsi Słowianie. Pierwszym znanym z nazwiska Słowakiem staje się książę Prybina, który ok. 830 zakłada państwo ze stolicą w Nitrze i włada większą częścią zachodniej Słowacji. W tym samym czasie arcybiskup Salzburga Adalrám poświęca w Nitrze pierwszy chrześcijański kościół. Tym samym Słowacja staje się najstarszym chrześcijańskim krajem zachodniosłowiańskim. Imperium Prybiny trwa jednak zaledwie kilka lat, bowiem na zachodzie rośnie w siłę Państwo Wielkomorawskie, którego władca, książę Mojmir, w latach 833-836 zdobywa Nitrę. Prybina wraz z synem ratuje się ucieczką i oddaje pod opiekę króla Ludwika Niemieckiego, który ustanawia go swoim wasalem i nadaje księstwo w Panonii. Mojmir rozszerza Wielką Morawę na zachód, ale w ramach państwa Księstwo Nitrzańskie zachowuje swoją odrębność. W połowie IX w. następca Mojmira, Rościsław (Rastislav) doprowadza swoje państwo do rangi europejskiej potęgi politycznej, militarnej i kulturalnej. Stolicą jest Dziwin (Divin) lub Nitra. Po Rościsławie w 870 r. władzę obejmuje udzielny książę Świętopełk (Svätopluk), który w zamku nitrzańskim tworzy swoją rezydencję. Pracę apostolską na terenie Wielkiej Morawy podejmuje św. Metody, któremu pomaga Słowak Gorazd. Metody zostaje biskupem pannońsko-morawskim, jego następcą jest Gorazd. Świętopełk panuje do 894 r. i za jego czasów Państwo Wielkomorawskie obejmuje Słowację, Czechy, Pannonię i kraj Wiślan. Powstają pierwsze związki Słowacji z Krakowem: pierwszy kościół na Wawelu, pod wezwaniem św. Feliksa i Adaukta jest wzorowany na kościele w Chraście nad Hronem, pierwszy biskup krakowski ma słowackie imię Prohor. Pod koniec IX w. potęga Wielkiej Morawy słabnie. Nad Dunajem pojawiają się koczownicze plemiona Madziarów, od zachodu naciskają Germanowie. Powstaje i umacnia się Państwo Czeskie, kierowane przez Przemyślidów. Ostatnim władcą w Nitrze jest, panujący od 894 r. Mojmir II, który utrzymuje się przy władzy zaledwie przez kilka lat. Z początkiem X w. Państwo Wielkomorawskie upada. Między Madziarami a Polakami W X w. tereny Słowacji stają się terenem starć między naciskami wojowników czeskich, którzy zagarniają część schedy po Wielkiej Morawie, a nacierającymi od południa Madziarami. Ci ostatni okazują się silniejsi i Słowacja od Dunaju po Tatry dostaje się pod ich panowanie. Powstaje Państwo Węgierskie, kierowane przez dynastię Arpadów i jej założyciela - księcia Gejzę (972-997), z pierwszym arcybiskupstwem w Ostrzyhomiu (Esztergom), będącym być może kontynuacją kościelnej organizacji wielkomorawskiej. W tym samym czasie powstaje Państwo Polskie z pierwszym arcybiskupstwem w Gnieźnie. Z końcem X wieku wpływy polskie sięgają na teren północnej i wschodniej Słowacji. Drugą żoną Bolesława Chrobrego jest córka Gejzy. Jej brat, Stefan I, zawiera z Chrobrym sojusz wieczystej przyjaźni, który jednak przetrwa tylko kilka lat. Arcybiskupem Ostrzyhomia zostaje Astryk-Anastazy, Niemiec, przyjaciel i uczeń św. Wojciecha, opat jednego z polskich klasztorów, który wysłany przez Chrobrego do papieża po koronę dla niego, przywiózł ją Stefanowi węgierskiemu. W r. 1000 dawni „wieczyści przyjaciele” Bolesław Chrobry i Stefan I rozpoczynają wojnę. Chrobry zajmuje Słowację aż po Dunaj i Cisę. Imperium rozpada się jednak jeszcze za życia Bolesława. W okolice Nitry przybywa z Opatowca - Zakliczyna nad Dunajcem św. Świerad (Andrzej), na Słowacji znany jako Svorad, który prowadzi tam działalność zakonną i misyjną wraz z uczniem, św. Stojsławem (Benedyktem). Św. Svorad zostaje głównym patronem Słowacji. Na teren Słowacji i południowej Polski zaczynają napływać pierwsi koloniści niemieccy. Chrobry, zajęty sprawami tworzącego się państwa polskiego i wojnami na wschodzie nie utrzymuje zdobyczy terytorialnych na południu i w 1017 wojska Stefana I odzyskują południową Słowację. Ten stan rzeczy trwa do końca XI stulecia. Wg dokumentu cesarza niemieckiego Henryka IV, wystawionego w 1086 r. dla biskupstwa praskiego, prowincja „Wag”, wraz z Tatrami, należy do ziemi krakowskiej. Granica polsko-węgierska przebiega wówczas działem wodnym między Popradem a Hornadem. Dla jej obrony węgierski król Władysław I Święty tworzy linię 14-tu osad tzw. Kopijników Spiskich. Węgrzy obejmują w posiadanie Dolny Spisz i Rudawy. Dolina Popradu jest stopniowo kolonizowana przez ludność polską, napływającą z Sądecczyzny. W 1108 r. Bolesław Krzywousty wydaje za mąż córkę Judytę za Stefana, syna króla węgierskiego Kolomana, dając jej jako posag ziemię spiską w górnej części dorzecza Popradu. Część historyków kwestionuje ten fakt twierdząc, że ta część Spisza odpadła od Polski w 1145 r., jako ekwiwalent za pomoc, udzieloną Mieszkowi III przez Gejzę II. Przy Polsce do początków XIV w. pozostaje okręg podoliniecki, w myśl schematyzmów kościelnych należący do diecezji krakowskiej. Słowaccy historycy zaprzeczają temu twierdząc, że już od XII w. Spisz i Szarysz należały do węgierskich Arpadów, a pretensje biskupów krakowskich są uzurpacją. Osadnictwo niemieckie W I połowie XII w., niejako sankcjonując istniejącą już praktykę, król Gejza II sprowadza na Słowację niemieckich osadników, głównie z Saksonii. Niemiecka kolonizacja przybiera na sile, szczególnie na Spiszu. Powstaje społeczność „Sasów Spiskich”, która przez 800 lat w zasadniczy sposób przyczyniać się będzie do rozwoju kilku regionów północnych Węgier. Rozwija się przemysł górniczy i hutniczy, powstają miasta „bańskie”. Najbogatszym miastem Słowacji staje się Kremnica - ośrodek wydobycia złota. W 1241 r. na tereny Węgier i Słowacji wkraczają Tatarzy, mszcząc się za to, że władze Węgier popierają walczących z nimi Kumanów (Połowców). Choć najazd trwa niewiele ponad rok, po przejściu hord tatarskich większość terenów Słowacji zostaje całkowicie spustoszonych. Wymarłe miasta, opuszczone wsie, miejsca po dawnych osadach są od nowa kolonizowane, głównie przez niemieckich osadników, sprowadzanych staraniem węgierskich rodzin Berzeviczych, Mariassych i Görgöyów. W ciągu zaledwie kilkudziesięciu lat powstaje na spalonej ziemi kilkadziesiąt niemieckich miast, a dochody skarbu królewskiego niepomiernie rosną. W 1271 r. król Stefan V zezwala na stworzenie z 24 spiskich miast niemieckich osobnej prowincji ze stolicą w Lewoczy, zarządzanej przez „komesa saskiego”. W początkach XIV w. do prowincji należą już 43 miasta. Walki wewnętrzne Wywodząca się z koczowniczych plemion madziarskich węgierska dynastia Arpadów korzystała z wiedzy i organizacji niemieckich osadników i pozostawiała im w zasadzie wolną rękę kolonizacji znacznej części Słowacji. Ale flirtowali również z azjatyckimi koczownikami kumańskimi i to niekiedy w sensie jak najbardziej dosłownym. Z córką jednego z wodzów Kumanów, Elżbietą żeni się węgierski król Stefan V, a jej syn Władysław IV nie reaguje na coraz agresywniejszą penetrację Połowców w terenie zarządzanym przez Węgrów. Władza królewska zresztą pod koniec XIII wieku słabnie coraz bardziej. Na Słowacji coraz częściej dochodzi do potyczek zbrojnych z Azjatami, a rolę obrońców przejmują lokalni możnowładcy, którzy usamodzielniają się coraz bardziej od króla. Zachodnia i środkowa część kraju rządzona jest przez żupana z Trenczyna Matuša Čáka, tytułującego się „panem Wagu i Tatr”. Wschodnia pozostaje w rękach Amadeja Aby. To właśnie u niego znajdzie schronienie wygnany z Polski Władysław Łokietek. W 1291 r. prawa miejskie otrzymuje miasto Pozsony. Niebawem stanie się znane pod niemiecką nazwą Preszburg. Usytuowane na miejscu dawnej rzymskiej twierdzy Braslavburg, dopiero w 1918 roku otrzyma dzisiejszą nazwę - Bratysława. Jednak dla uproszczenia będziemy anachronicznie nazwy tej używać w całym okresie historycznym. W XIV w. Słowacja nadal jest terenem walk wewnętrznych oraz migracji - azjatyckich Kumanów tym razem zastępują ciągnący z Siedmiogrodu i Bałkanów osadnicy wołoscy, którzy przesuwają się wzdłuż łuku Karpat aż po Beskid Śląski. Rośnie potęga Matuša Csáka, który w ciągu 1308 r. zajmuje Spisz wraz z okręgiem podolinieckim. Jego wschodni rywal, Amadej Aba wdaje się w coraz ostrzejsze konflikty z mieszczanami koszyckimi, którzy wreszcie w desperacji zwabiają go w pułapkę i w 1311 r. zabijają. Jego sześciu synów domaga się interwencji króla Karola Roberta Andegaweńskiego, a gdy ten odmawia, zwracają się przeciw władzy królewskiej w sojuszu z Čákiem. Rok później dochodzi do jednej z najkrwawszych bitew w historii Słowacji, kiedy to pod Rozhanowcami (Rozgoniem) koło Koszyc wojska królewskie pokonują synów Amadeja Aby (dwóch z nich ginie na polu bitwy). Wojska Csáka spieszą na pomoc, ale docierają do Koszyc już po bitwie. Tylko nieco poturbowane, spieszą wraz z rodziną Amadejów do Polski, by pomóc w zdobyciu tronu polskiego Władysławowi Łokietkowi. W bitwie pod Rozgoniem zginęli również inni wielmoże, hrabia spiski Jordan z Hrhowa i Kokosz Berzeviczy. Potęga sobiepanów słowackich zostaje złamana i po latach wojen do północnej części kraju powraca spokój. Na Spiszu nadal rozwija się osadnictwo, prowadzone przez rody Berzeviczych i Görgöyów. Żupanem zostaje Filip Drugeth. Bardzo intensywnie rozwijają się w dalszym ciągu słowackie ośrodki górnicze, takie jak Bańska Bystrzyca, Bańska Szczawnica, Kremnica, Rużomberk, Gelnica, Spiska Nowa Wieś, Rożniawa. Między Polakami a Husytami Gdy po bezpotomnej śmierci polskiego króla Kazimierza Wielkiego, zgodnie z traktatem polsko-węgierskim tron na Wawelu obejmuje węgierski władca Ludwik - w 1374 r. nadaje polskiej szlachcie wiele przywilejów, przede wszystkim ekonomicznych. W zamian za przywileje szlachta polska wyraża zgodę na dziedziczenie polskiego tronu przez jedną z córek Ludwika. Ma nią być Maria, ale w końcu kontrahenci decydują się na Jadwigę. Pakt zostaje przyjęty w Koszycach na Słowacji. Ludwik Wielki umiera w 1382 r. nie pozostawiając męskiego potomka. Rozpoczynają się walki o tron, trwające kilka lat. W międzyczasie, w 1384 r. mająca ledwie 10 lat młodsza córka Ludwika, Jadwiga, zgodnie z paktem koszyckim, zostaje w Krakowie koronowana na władczynię Polski. Na opuszczony przez Ludwika tron węgierski łakomie spoglądają sąsiedzi z zachodu. W 1386 roku 12-letnia Jadwiga zostaje zmuszona do zamążpójścia za litewskiego księcia Jagiełłę i jeszcze w tym samym roku wraz z mężem i szwagrem Witoldem wyjeżdża do położonej po „węgierskiej” stronie Dunajca Spiskiej Starej Wsi, gdzie reprezentujący interesy polskie dwaj Litwini i Węgierka spotykają się z elektorem brandenburskim Zygmuntem z dynastii Luksemburskiej, mocno zainteresowanym wciąż opuszczonym tronem węgierskim. Paradoksalnie, to właśnie Zygmunt był w tym gronie jedynym dziedzicem polskiej krwi królewskiej, był bowiem w prostej linii prawnukiem Kazimierza Wielkiego... Był też powinowatym polskiej pary królewskiej, bowiem rok wcześniej w mocno romantycznych okolicznościach poślubił Marię – starszą siostrę Jadwigi, tę która pierwotnie miała zostać władczynią Polski. Musiał ją bowiem Zygmunt wyswobodzić z więzienia, w jakim trzymali ją węgierscy panowie, chcący wydać ją za mąż za kuzyna, księcia Neapolu Karola Małego. Luksemburczykowi sprzyjali panowie zachodniej Słowacji i oni to umożliwili mu odbicie narzeczonej. Rok później zostaje koronowany na króla Węgier, mimo sprzeciwu części Słowaków, którzy zmienili opcję i na zjeździe szlachty w Topolczanach wybrali na króla Władysława Jagiełłę - jako męża innej węgierskiej księżniczki. Wybór ten nie jest jednak akceptowany i do władzy dochodzi szwagier Jagiełły. Zygmunt Luksemburski, mimo iż wielokrotnie stawał przeciw Jagielle dyplomatycznie a nawet orężnie - okaże się wnet jednym z największych polityków Europy, sięgając po najwyższy zaszczyt - zostanie cesarzem rzymskim narodu niemieckiego. Jego stosunki z Polakami będą ambiwalentne i choć zasadniczo będzie popierał wrogich Polsce Krzyżaków - będzie to rozumiane jako przejaw jego pasji ewangelizacyjnej z jednej strony, a z drugiej - jako stawianie na Europę Zachodnią, której rycerstwo w większości wiązało się właśnie z zakonem rycerzy Panny Marii. Na przełomie XIV i XV w. właścicielem wielkiej części terenów zachodniej i środkowej Słowacji, a także w Siedmiogrodzie zostaje zausznik Zygmunta, Polak Ścibor ze następnych wiekach będzie to częsty przypadek, kiedy to polscy wielmoże pozostawać będą w służbie władców węgierskich, realizując swoje ambicje przede wszystkim na terenie Słowacji. Po bitwie grunwaldzkiej, w której popierani przez Luksemburczyka rycerze z czarnymi krzyżami doznają klęski, Jagiełło chce przeciągnąć szwagra na swoją stronę - bitwa wszak nie rozstrzygnęła jednoznacznie kwestii krzyżackiej. Król Węgier także widzi, że rosnący w potęgę sąsiad także powinien być raczej sojusznikiem, niż wrogiem. W 1412 r. obaj monarchowie siadają do rokowań - najpierw w Starej Lubowli, potem w Koszycach, wreszcie w Zagrzebiu. Moment jest dla Polski sprzyjający - Zygmunt pilnie potrzebuje pieniędzy na przygotowywaną wojnę z Wenecją, co ma przygotować kolejna krucjatę do Palestyny. Mimo kontrowersji i swarów (jak to w rodzinie...), Jagiełło pożycza Luksemburczykowi 37 tysięcy kop groszy praskich pod zastaw 16 miast spiskich. Są to: Stara Lubowla z zamkiem i podgrodziem, Gniazda i Podoliniec oraz Spiska Biała, Straże, Lubica, Ruskinowce, Twarożna, Wierzbów, Spiska Nowa Wieś, Spiskie Podgrodzie, Spiskie Włochy, Poprad, Spiska Sobota, Maciejowce, Wielka. Traktat sygnowany jest 8 listopada w Zagrzebiu, pieniądze wypłacono na zamku w Niedzicy. Z zastawionych miast utworzono starostwo grodowe z siedzibą w Zamku Lubowelskim i z formalną stolicą w Spiskiej Nowej Wsi. Zastawione miasta pozostaną w polskiej administracji do 1769 r. Warto dodać, że zastaw ów nie oznaczał przekazania Polsce owych miejscowości we władanie, a jedynie w administrowanie ich dochodami: pozostawały one częścią Królestwa Węgier, były nadal (mimo pojawiających się niekiedy kontrowersji) w węgierskich schematyzmach kościelnych, a ich mieszkańcy w większości wypadków nie czuli większego związku z Polską niż przed zastawem. Dochody z zastawu dostawały się Polsce jako zabezpieczenie finansowe długu Węgier. Niemniej jednak chytre posunięcie Jagiełły i jego doradców pozwoliło na to, by przez ponad 350 lat Polska obecność na Spiszu była stale widoczna. W latach 1431-33 ziemie słowackie doznają najazdu husytów, którzy nacierają z terenów Polski i niszczą klasztory kartuzów w Lechnicy i Klasztorisku, opactwo cysterskie w Spiskim Szczawniku, klasztor bożogrobców w Lendaku, a także Spiską Kapitułę, Kieżmark i wiele mniejszych miast. Walki religijne niewiele odbiegają okrucieństwem od 200 lat wcześniejszych wojen z Tatarami. Po śmierci Zygmunta w 1437 r. i krótkim panowaniu jego zięcia Albrechta Habsburga, w 1440 r. Władysław III Jagiellończyk (późniejszy Warneńczyk) zostaje koronowany na króla Węgier. W tym samym roku, w tym samym miesiącu, ten sam biskup koronuje na króla Węgier ledwie rocznego syna Albrechta - także Władysława. Wdowa po Albrechcie, królowa węgierska Elżbieta z zaledwie rocznym królem Władysławem Pogrobowcem uciekają do Bratysławy. Tutaj przy pomocy finansowej cesarza Fryderyka III Habsburga i z poparciem niektórych miast słowackich wynajmuje czeskiego kondotiera Jána Jiskrę z Brandysa, który osiada na zamku zwoleńskim i wkrótce podbija dla Pogrobowca całą Słowację. Władysław III zatem władał Polską i Węgrami naddunajskimi, Jiskra zaś w imieniu Władysława Pogrobowca - dzielącą te ziemie Słowacją. Tymczasem w 1443 r. z inspiracji papieża Eugeniusza IV wybucha wojna z Turcją. Wojska węgierskie i polskie początkowo odnoszą zwycięstwa dzięki zawieszeniu broni z Jiskrą i talentowi dowódczemu naczelnego wodza Jána Hunyadyego. Król zwołuje sejm w Budzie w celu uregulowania stosunków w państwie, ale dochodzi do zamieszek między szlachtą węgierską a słowackimi głównie stronnikami okrutnego Pongráca z Liptowskiego Mikulasza, skutkiem czego Jiskra zrywa obrady. Na froncie tureckim sprawy przybierają fatalny obrót - w 1444 roku w czasie bitwy pod Warną traci życie król Polski i Węgier - Władysław Jagiellończyk. Jedynym władcą zostaje więc czteroletni Pogrobowiec, ale rządy praktycznie sprawuje Jan Hunyady, a w części miast - Jiskra. Jak wiadomo, o „bratnią pomoc” łatwo poprosić, ale trudno z niej zrezygnować, bowiem Władysław Pogrobowiec jest formalnie królem, ale jego kondotier ani myśli opuścić odbitych rzekomo dla władcy terenów. W połowie XV w. Na domiar złego czeski rycerz praktycznie traci kontrolę nad swoją armią i maruderzy, wspierani przez zbiegłych chłopów słowackich i polskich, a także część szlachty, tworzą zbójnickie bandy „bratrzyków”, które z czasem opanowują kilkadziesiąt zamków i posiadłości. Po śmierci Pogrobowca rozpada się istniejąca od czasów Luksemburczyka unia personalna czesko-węgierska. Tron w Pradze obejmuje Jerzy z Podiebradu, a stany węgierskie w 1458 r. obwołują królem syna Jána Hunyadyego - Macieja Korwina (tak nazywanego od kruków - corvus - w herbie). W bitwie pod Bodrogiem w Szaryszu Korwin pokonuje duże siły bratrzyków. Ich niedobitki będą działać do 1467 r., choć sam Jiskra już w 1462 roku zawrze z Korwinem porozumienie w Vacovie i za odszkodowanie 40 tys. dukatów i majątek w Siedmiogrodzie opuści wreszcie Słowację. Na Słowację powraca względny spokój. Rodzinne kłótnie Jagiellonów, pierwsza inwazja turecka Dwór Korwina mieści się w Budzie i od czasu, gdy król pojął za żonę (drugą już...) księżniczkę Neapolu Beatrycze - jest znaczącym humanistycznym ośrodkiem we włoskim stylu. W 1465 r. Maciej zakłada uniwersytet w Bratysławie (Academia Istropolitana), z czterema wydziałami: artystyczno-filozoficznym, teologicznym, lekarskim i prawniczym. Uczelnia jednak nie przetrwała swojego założyciela. Na łożu śmierci Jerzy z Podiebradu ustanowił swoim następcą na tronie czeskim Władysława Jagiellończyka, ale Korwin zamierzał zbrojnie zająć tron swego byłego teścia, co jednak uniemożliwili mu czescy wojacy. W 1471 Władysław zostaje królem czeskim, a część węgierskich i słowackich panów z arcybiskupem Ostrzyhomia Janem Witeziem odwraca się od Korwina (uważając go za uzurpatora, i to w dodatku pochodzącego z nieprawego łoża, mówi się bowiem, że jego prawdziwym ojcem był Zygmunt Luksemburski) i oferuje koronę Węgier młodszemu z braci Jagiellonów - Kazimierzowi, wówczas 13-letniemu. Wojsko polskie wkracza na Słowację, Kazimierz dociera do Nitry, ale dotychczasowi protektorzy odwracają się od niego, a Korwin zawiera pokój z arcybiskupem Viteziem. W 1474 r. Polska i Węgry podpisują pokój w Spiskiej Starej Wsi. Gdy w 1490 roku w Wiedniu umarł Maciej Korwin, podobno po zjedzeniu nieumytej figi, naród Słowacji i węgierski pogrążył się w żałobie, bo - jak mówiono - z dobrym królem Maciejem umarła w kraju sprawiedliwość. Na bezbronny kraj znów najeżdżają obce armie dążące do osadzenia na opustoszałym tronie swojego kandydata. Pechowo - obydwaj kandydaci byli... Polakami. W dodatku - rodzonymi braćmi. Węgierscy magnaci obrali królem monarchę czeskiego - Władysława Jagiellończyka, natomiast zbuntowana przeciwko nim niższa szlachta zebrała się na sejmiku na polu zwanym po węgiersku Rakos (wymawia się rokosz...) opowiedziała się za jego bratem - Janem Olbrachtem. Ten z polskim wojskiem wkracza na Słowacje i dociera aż do Preszowa. 20 lutego 1491 - Władysław i Jan Olbracht podpisują pokój w Koszycach, na mocy którego Olbracht zrzeka się pretensji do korony węgierskiej w zamian za ziemie śląskie. Pozostaje jednak w Preszowie i pod pretekstem zwłoki w przekazaniu mu Śląska wznawia wojnę. Władysław podpisuje w Bratysławie umowę z cesarzem Maksymilianem, na mocy której Habsburgowie po wygaśnięciu węgierskiej linii Jagiellonów zyskują prawo do korony św. Stefana. Pod Preszów nadciągają wojska węgierskie pod dowództwem Stefana Zapolyi i 1 stycznia 1492 zadają Polakowi totalną klęskę, zapewniający tym samym bezpieczne panowanie... Polakowi. Władysław zostaje niepodzielnym panem Węgier. Jego nieudolne rządy wywołują bunty szlachty i wieśniaków, ale Jagiellończyk mocno trzyma się na tronie. Od 6 kwietnia do 7 maja 1494 w Lewoczy odbywa się tajny zjazd braci Jagiellonów: Władysława, króla Węgier, Jana Olbrachta, króla Polski, Zygmunta (późniejszego Starego) i Fryderyka, kardynała. Tematyka obrad do dziś nie została ujawniona, zapewne chodziło o politykę dynastyczną. Jednak z XVI wieku Jagiellonowie powoli schodzą z węgierskiej sceny politycznej. Po śmierci Władysława w 1516 jego syn Ludwik objął tron Czech i Węgier, ale nie zdążył wykazać się cechami przywódczymi - miał ledwie 10 lat, kiedy wstąpił na tron i 20, kiedy zginął w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W październiku 1526 r. na sejmie w Tokaju królem zostaje wybrany przez szlachtę magnat chorwacki, Ján Zápolya (w tradycji słowackiej - Zápolský). W tym samym czasie sejm magnatów w Bratysławie wybiera królem Ferdynanda Habsburga. Rozpoczyna się następna wojna domowa, która toczy się głównie na Słowacji. Dopiero po dwunastu latach w Wielkim Waradynie zawarty zostaje pokój, na mocy którego Zápolya otrzymuje wschodnią część Słowacji i Węgier, Ferdynand resztę Słowacji i zachodnie komitaty węgierskie. Zadziwiające układy dworskie: Ján Zápolya miał młodszą o 12 lat siostrę, Barbarę, która została ożeniona z polskim królem Zygmuntem I (kiedy jeszcze nie był Stary). Gdy zmarła w kwiecie swoich 20 lat, Zygmunt ożenił się ponownie po trzech latach wdowieństwa z Boną Sforza i miał z nią córkę Izabelę, z którą ożenił się z kolei jego były szwagier, Ján Zápolya.... Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. W 1540 r. Turcy opanowują środkowe Węgry ze stolicą Budą. Następuje podział królestwa: Zápolya utrzymuje Siedmiogród pod protektoratem tureckim, w środkowych Węgrzech rządzą Turcy, Słowacja i zachodnie Węgry pozostają w rękach Ferdynanda Habsburga. Arcybiskupstwo węgierskie przenosi się z Ostrzyhomia do Trnawy, stolicą zostają Koszyce, a Słowacja przejmuje większość funkcji państwa węgierskiego. Wojny religijne Zadziwiające, jak szybko Europa Zachodnia została uwiedziona przez surowe i proste tezy Marcina Lutra! Prawda, że grunt do reformacji został dobrze przygotowany przez Jana Husa, ale protestantyzm jak burza ogarniał co roku miliony nowych wyznawców. Sprzyjało temu, rzecz jasna, z jednej strony postępowanie hierarchii kościoła katolickiego, a z drugiej - zasada cujus regio ejus religio. Jednak słowaccy mieszczanie nie byli wprost zależni od jakiejkolwiek władzy i jej przekonań religijnych, kierowali się własnym rozumiem - zapewne także solidarnością z rodakami spoza Sudetów. W 1549 r. wschodnia część Słowacji przyjmuje luterańskie Confessio Pentapolitana, opracowane przez ucznia Lutra, rektora szkoły w Bardejowie, Leonarda Stöckla i przyjęte początkowo przez pięć największych miast regionu: Bardejów, Preszów, Lewoczę, Sabinów i Koszyce. Surowa odpowiedź kościoła katolickiego i popierających go katolickich Habsburgów nadeszła niebawem. W II połowie XVI w. Słowację ogarnia bolesny proces rekatolizacji. Na reakcje nie trzeba długo czekać. W 1604 r. wybucha protestanckie powstanie Štefana Bocskaya, który z poparciem trenczyńskiego żupana Štefana Illésházego i Turków opanowuje całą Słowację. W 1619 r. przeciw Habsburgom buntuje się siedmiogrodzki książę Gabor Bethlen. Na teren wschodniej Słowacji wkraczają „z bratnią pomocą” dla Habsburgów polskie oddziały lisowczyków. Protestanci słowaccy integrują się wokół księcia i rok później wybierają go w Bańskiej Bystrzycy na króla. Ale przewaga Habsburgów jest coraz większa i w 1622 r. Bethlen zawiera z oficjalnymi władzami pokój, zrzekając się tytułu króla, dożywotnio zatrzymując jednak część wschodniej Słowacji. Pokój jednakże nie trwa długo. Już w 1631 r. wybucha tam powstanie chłopskie, a trzy lata później Słowację zajmuje następny książę siedmiogrodzki, Juraj Rákóczy I, walczący z Habsburgami. Wojna będzie trwać kilkanaście lat, a nazwisko Rákóczego stanie się wręcz symbolem buntu wobec oficjalnych władz, i to przez dwa pokolenia. Pierwszą wojnę z Rákóczym kończy pokój w Linzu w 1645 r. Ponieważ jednak, zdaniem mądrzejszych przywódców Kościoła katolickiego, główny front walki z protestantami jest frontem intelektualnym, w 1635 w ramach rekatolizacji arcybiskup Peter Pázmány zakłada w Trnawie uniwersytet jezuicki. Jest to jedyna wówczas wyższa uczelnia na Słowacji - bratysławska Alma Mater Macieja Korwina rozpadła się półtora wieku temu. Na kolejny uniwersytet - tym razem założony w Koszycach - wypadnie czekać zaledwie ćwierć wieku. Tymczasem znów nadciągają chmury z południa. W 1663 r. Turcy najeżdżają ziemię słowacką, część kraju dostaje się pod okupację, nieudolna polityka władz wywołuje bunt ludności, krwawo stłumiony przez Habsburgów w 1671 roku. Ale spokój nie nastaje. Rok później na Orawie wybucha powstanie chłopskie, kierowane przez szlachetkę z Zemplina - Gašpara Pika. Znów następują represje i spirala przemocy rozkręca się. W 1678 r. skutkiem bezwzględnej rekatolizacji, której towarzyszy równie opresyjna polityka społeczna i karna jest następny bunt, tym razem kierowany przez Imricha Thőkőlego, pana na kieżmarskim zamku, popieranego przez Francję i Turcję oraz początkowo Polskę. Powstańcy zajmują niemal całą Słowację i sytuacja dla władzy staje się poważna. Cesarz Leopold I chce usunąć - przynajmniej pozornie - jedną z przyczyn buntów: religijną. W 1681 na sejmie w Soproniu gwarantuje swobodę wyznania szlachcie i mieszczaństwu, obiecuje też zwrot zagrabionych protestantom kościołów. Edykt cesarski gwarantuje także ograniczoną możliwość budowania nowych świątyń protestanckich i przynajmniej nominalnie zrównuje w prawach społecznych przedstawicieli obydwu wyznań. Cel zostaje osiągnięty - powstanie traci poparcie i na Słowację wraca spokój. Ale Thőkőly się nie poddaje. W 1682 r. oddaje się w opiekę Turkom, którzy znów przybywają zbrojnie z „braterską pomocą” i w Koszycach nadają mu tytuł węgierskiego króla i podejmują próbę zapewnienia mu możliwości panowania. Jest to oczywiście pretekst, służący do zapewnienia panowania wyznawcom proroka nad tą częścią Europy. W 1683 r. na Wiedeń kieruje się armia turecka pod przewodem Kary Mustafy. Król Polski Jan III Sobieski odstępuje od popierania Thőkőlego i za namową papieża podąża pod Wiedeń, gdzie pokonuje Turków. Thőkőly zostaje wyparty ze Słowacji, przez wojska Sobieskiego, których zwłaszcza litewska część mocno daje się we znaki ludności cywilnej Orawy i Poważa. Przez wiele dziesięcioleci wspomnieniem polskiej ekspedycji słowackie matki będą straszyć dzieci. Austriaccy generałowie likwidują resztki oporu powstańców Thőkőlego. Szczególnie spektakularną akcję przeprowadził w 1687 r. generał Anton Caraffa w Preszowie, nakazując stracić na rynku 24 obywateli, sprzyjających Thőkőlemu. „Preszowskie Jatki” zapewniają władzy upragniony spokój. By go utrwalić, sejm w Bratysławie znosi zasadę elekcyjności tronu węgierskiego - odtąd pozostawać ma on dziedzicznie w rodzinie Habsburgów. Pierwsze lata XVII wieku jednak znów przynoszą Słowacji wojnę: w 1703 r. na czele kolejnego buntu, mającego podłoże tak ekonomiczne, jak i religijne, staje František II Rákóczy, żupan szaryski. Walki toczą się głównie na Słowacji i kończą się w 1708 r. klęską kuruców Rákóczego pod Trenczynem i w 1710 r. w Romhány. Habsburgowie triumfują. Słowacki ruch narodowy Przeszło pół wieku później niepokoje ogarniają Polskę. Zagrożeni konfederacji barscy z częścią wojska pojawiają się na Słowacji, podobno przez Tatry, podobno przeciągając nawet lekkie armaty przez przełęcz Goryczkową koło Kasprowego Wierchu, co należy do ulubionych anegdot przewodników tatrzańskich. W każdym razie w 1769 r. w Preszowie znajduje schronienie Rada Generalności Polskiej Konfederacji Barskiej. Wywołuje to nieoczekiwany efekt: stacjonujące na terenie Spisza wojska cesarskie usuwają polskie załogi z zastawionych w 1412 roku miast. Ich dochody i administrowanie nimi powracają do Węgier, naturalnie bez zwrotu długu. 37 tysięcy kop groszy praskich diabli wzięli. Rok później, pod pretekstem wprowadzenia kordonu sanitarnego przed panującą w Polsce zarazą (czy chodziło o cholerę, czy o polityczne niepokoje?) granica pod bagnetami Austriaków przeskakuje Tatry: do Austrii włączone zostają starostwa nowotarskie, czorsztyńskie i sądeckie. W 1772 następuje pierwszy rozbiór Polski. W końcu XIX wieku na Słowacji budzą się idee narodowe. Zaczynają się od literatury, od działalności katolickiego księdza Antona Bernoláka, twórcy literackiego języka słowackiego. W 1793 r. w Trnawie powstaje Slovenské učené tovarišstvo, kierowane przez Bernoláka. Jego myśli rozwijać będzie w początkach XX wieku pisarz Ľudovit Štúr, a pierwszym ośrodkiem jego działalności stanie się liceum ewangelickie w Bratysławie. Słowacka samoświadomość narodowa będzie początkowo mieć charakter idei panslawistycznych, niewątpliwie w opozycji do coraz bardziej represyjnej polityki żywiołu niemieckiego i węgierskiego. Na wschodzie Słowacji w 1831 roku wybucha antyantyszlacheckie powstanie chłopskie, ogarniając najbiedniejsze rejony Zamplina, Szarysza, Spisza i Gemeru. Będzie to już ostatni większy bunt chłopski o charakterze społeczno-religijnym. Następnym rozruchom przywozić będą intelektualiści. Tymczasem w 1839 r. na zachodzie kraju uruchomiona zostaje pierwsza (konna!) kolej żelazna na trasie Bratysława - Trnawa - Sereď. Postępowi technicznemu towarzyszy postęp myśli politycznej. Wrzenie ogarnia całą Europę i dociera nad Dunaj. W 1848 w czasie Wiosny Ludów po wolność sięgają Węgrzy, ale żądając usamodzielnienia się od Austrii główny przywódca powstania Lajos Kossuth całkowicie pomija narodowe aspiracje Słowaków. A przecież idee uświadomienia narodowego, krzewione głównie przez Ľudovita Štúra, Michala Miloslawa Hodžę, ewangelickiego proboszcza w Liptowskim Mikulaszu, Josefa Milosława Hurbana, ewangelickiego proboszcza w Głębokiem i Štefana Marko Daxnera, adwokata w Tisowcu - dążą właśnie do likwidacji dominacji madziarskiej. 10 maja 1848 r. na wiecu w Liptowskim Mikulaszu uchwalone zostają polityczne żądania narodu słowackiego, dotyczące ograniczonej autonomii, swobód językowych i szkolnictwa narodowego. W osobnym punkcie Słowacy żądają wolności i sprawiedliwości dla Polaków z Galicji. We wrześniu 1848 wybucha antyhabsburskie powstanie Węgrów. Słowaccy przywódcy, żądając swoich praw narodowych, popierają Austrię przeciw Węgrom. 19 września 1848 w Myjawie Ľudovit Štúr ogłasza niepodległość narodu słowackiego i wydaje odezwę wzywającą rodaków do broni, głównie przeciw Węgrom. Powstanie zyskuje znikome poparcie, a Austriacy nie odwdzięczają się Słowakom za ich lojalność. Słowacja pozostaje częścią Węgier. Zatem do Sejmu Węgierskiego skierowane zostanie Memorandum Narodu Słowackiego, uchwalone 7 czerwca 1861 r. w Martinie (który wtedy nazywa się Turczański Święty Marcin) na wielkim zgromadzeniu Słowaków pod przewodem Jána Francisciego, według tekstu Štefana Marka Daxnera. Sejm nie rozpatruje go, bo zostaje rozwiązany przez cesarza Austrii. Ale Martin pozostaje stolicą myśli narodowej: w 1863 r. powstaje tu Macierz Słowacka (Matica Slovenská), której prezesem zostaje katolicki biskup Bańskiej Bystrzycy, Štefan Moyzes. W latach 70-tych XIX wieku Węgrzy przystępują do kontrofensywy. Rozwiązane zostają trzy gimnazja z językiem słowackim, władze zamykają i dokonują konfiskaty majątku Macierzy Słowackiej. Następuje szeroko zakrojona akcja madziaryzacji. Słowacy mogą działać politycznie jedynie w obrębie organizacji węgierskich. I tak w ramach powstałej w 1895 r. Węgierskiej Partii Ludowej ujawnia się kolejny twórca idei społeczno-narodowej, proboszcz z Rużomberka, ks. Andrej Hlinka. Szybko zyskuje sympatię i autorytet wśród ludu. 27 października 1907 przy poświęceniu kościoła w Czernowej pod Rużomberkiem tłum domaga się, by ceremonii dokonał ich rodak z Czernowej, właśnie ks. Andrej Hlinka. Niewinne zdawałoby się i czysto religijne żądanie wskutek uporu i niechęci władz przekształca się w demonstrację antyrządową, w czasie której żandarmi zabijają 14 Słowaków. Nastroje antywęgierskie i antyaustriackie ogarniają coraz większe rzesze obywateli. W przededniu wybuchu I wojny światowej coraz szersze poparcie zyskuje idea utworzenia wspólnego państwa Czechów i Słowaków, na bazie popularnego w obu krajach panslawizmu. Po 1914 r. poglądy takie głoszą na świecie czescy działacze emigracyjni: Tomaš Garrigue Masaryk (późniejszy prezydent), Edvard Beneš (późniejszy minister spraw zagranicznych i także prezydent) oraz Słowak Milan Rastislav Štefánik - wówczas młody astronom, osiadły we Francji (późniejszy generał). 25 października 1915 r. - emigranci słowaccy i czescy zawierają w Cleveland umowę o przyszłej państwowej współpracy czesko-słowackiej. W 1916 r. w Paryżu rozpoczyna działalność Czechosłowacka Rada Narodowa, z jako przewodniczącym i jako reprezentantem Słowaków. We Francji, Włoszech, Rosji i Ameryce powstają legiony czechosłowackie. 1 maja 1918 w Liptowskim Mikulaszu na wiecu obywatelskim pod przewodem doktora Vavrinca Šrobara przyjęte zostają postulaty samostanowienia dla narodu słowackiego. 19 X zostają ogłoszone w sejmie węgierskim, przy protestach posłów madziarskich, co zresztą nie ma już najmniejszego znaczenia. Czechosłowacja 30 maja 1918 w amerykańskim Pittsburgu zostaje zawarta umowa czesko-słowacka o utworzeniu wspólnego państwa, w którym każda ze stron miałaby zagwarantowane swobody narodowe, kulturalne i polityczne. 18 października 1918 w Waszyngtonie proklamowane zostaje powstanie niepodległej Republiki Czechosłowackiej. W kraju idea ta zyskuje natychmiast poparcie. 24 października 1918 w Martinie powstaje Słowacka Rada Narodowa z Matuszem Dulą na czele, która publikuje deklarację o odłączeniu się od Węgier i dobrowolnym złączeniu się z Czechami. 28 października 1918 pierwszy rząd Czechosłowacji - Wydział Narodowy obejmuje władzę w Pradze. Na Słowacji tylko nieliczni obywatele protestują przeciwko połączeniu z Czechami. 5 listopada 1918 z nielicznym wojskiem zajmuje przygraniczny Holicz i ogłasza się przewodniczącym rządu tymczasowego Słowacji. Czesi dość szybko zaprowadzają porządek. Inną próbę zmiany istniejącego porządku rzeczy podejmują Polacy. W listopadzie 1918 do „prezydenta Rzeczpospolitej Zakopiańskiej” - Stefana Żeromskiego dociera prośba ludności słowackiej przyznającej się do polskiego pochodzenia z prośbą o wzięcie pod obronę przed „inwazją czeską”. Znów przychodzimy z „bratnią pomocą”... Oddziały polskiej Kompanii Wysokogórskiej zajmują północny Spisz i Orawę. W styczniu 1919 r. pod naciskiem Entanty wojska polskie wycofują się. Na ich miejsce wkraczają wojska czeskie. W grudniu 1918 na żądanie Francji Węgrzy wycofują się z południowej Słowacji. Jeszcze 20 maja 1919 r. węgierska komunistyczna Armia Czerwona zaatakuje Słowację i zajmie Koszyce, Preszów, Bardejów, Michałowce, Bańską Szczawnicę i Zwoleń. 2 lipca podpisane zostaje zawieszenie broni, a wojska węgierskie wycofują się ze Słowacji. Konflikt z Polską o przebieg granic w rejonie Czadeckiego, Orawy i Spisza będzie trwał do 1938 r., zaś kontrowersje wokół węgierskiej mniejszości narodowej na Słowacji trwają do dziś. 19 grudnia 1918 r. pod kierunkiem ks. Andreja Hlinki reaktywowano Słowacką Partię Ludową (Slovenská ľudowa strana, tzw. ľudaci), która niebawem stanie się największą organizacją polityczną Słowacji, co uwidoczni się w czasie pierwszych wolnych wyborów w Czechosłowacji, 18 kwietnia 1920 r. Tymczasem władze centralne zostają całkowicie zdominowane przez Czechów, zwłaszcza po tajemniczej śmierci ministra wojny, generała Štefanika, który 4 maja 1919 zginął w katastrofie lotniczej koło Bratysławy. W kolejnych wyborach w 1925 większość słowackich mandatów w parlamencie Czechosłowacji zdobywa partia ks. Hlinki. Jednym z ministrów w rządzie koalicyjnym zostaje ludak, ks. Josef Tiso. Dziesięć lat później, w czasie ostatnich przed wojną wyborów w republice, największe sukcesy odnosi na Słowacji partia Hlinki, a w Sudetach - Partia Sudecko-Niemiecka. Premierem zostaje Słowak Milan Hodža. 19 grudnia 1935 r. nowym prezydentem zostaje Edward Beneš. W 1938 kryzys sudecki w Czechach powoduje wzrost tendencji nacjonalistycznych na Słowacji. Rokowania z ludakami, kierowanymi przez ks. kończą się 22 września 1938 r. deklaracją lojalności wobec Republiki. Dzień wcześniej pod wpływem presji Niemców i państw zachodnich w sprawie Sudetów rząd Hodžy podaje się do dymisji. 29 września 1938 r. przedstawiciele Anglii (Chamberlain), Francji (Daladier), Niemiec (Hitler) i Włoch (Mussolini) podpisują w Monachium decyzję o oddaniu Niemcom Sudetów. Dzień później przyjmuje ją rząd Czechosłowacji i podpisuje prezydent Beneš. Tego samego dnia Polska wystosowuje ultimatum w sprawie przekazania jej Śląska Cieszyńskiego. 1 października 1938 r. Niemcy zajmują Sudety, a na Słowacji dzielnicę Bratysławy Petrżalkę i pobliski Dewin. 2 października oddziały polskie przekraczają Olzę i bez walki zajmują Śląsk Cieszyński. Czecho-Słowacja Kryzys państwowy - a zarazem europejski - narasta. 4 października 1938 do dymisji podaje się prezydent Beneš. Jego następcą 30 listopada zostaje Emil Hácha. Powstaje II Republika, zwana Czecho-Słowacją. Korzystając z sytuacji, podnoszą głowę zwolennicy separatyzmu słowackiego. 6 października 1938 r. w Żylinie zostaje proklamowana autonomiczna republika Słowacji. Dzień później na czele rządu autonomicznego staje ks. Józef Tiso, przywódca Partii Słowackiej Jedności Narodowej, utworzonej z partii ludowych i mieszczańskich. Niebawem zorganizowana zostaje Gwardia Hlinkowska - lokalne wojsko słowackie. Chmury nad integralności terytorialną państwa gromadzą się coraz wyraźniej. Oddanie Niemcom Sudetów uruchomi zasadę domina, która obejmie najpierw Czecho-Słowację, a potem resztę Europy. 1 listopada 1938 r. jako pierwsza Polska zgłasza wobec Czechosłowacji roszczenia w sprawie pogranicznych rejonów Spisza i Orawy. Dzień później na mocy arbitrażu Włoch i Niemiec Węgry otrzymują cześć południowej Słowacji z Komarnem i Koszycami oraz część Ukrainy zakarpackiej z Użgorodem. Ultimatum Polski doprowadza 30 listopada 1938 do podpisania w Zakopanem umowy w sprawie przekazania jej 220 km2 terenów pogranicznych, w tym Jaworzyny Spiskiej. Separatyści słowaccy 18 grudnia 1938 przeprowadzają pierwsze wybory do sejmu słowackiego. Wygrywa je partia ludowa ks. Josefa Tiso, on też obejmuje władzę. Rząd w Pradze uznaje jednak wybory za nielegalne. 10 marca 1939 r. w Bratysławie pojawia się wojsko czeskie. Tiso przestaje być premierem. Pogodził się z tym i skrył w bratysławskim klasztorze, jednak po spotkaniu w Berlinie z Hitlerem i Ribentroppem, wobec groźby przekazania ziem słowackich Węgrom, postanowił ogłosić niepodległość Słowacji. Slovenský štat 14 marca 1939 sejm Słowacji, obradujący pod osłoną Gwardii Hlinkowskiej i niemieckich Ochotniczych Oddziałów Obronnych, ogłasza niepodległość kraju i prosi o opiekę Hitlera. Dzień później prezydent Czech Hácha podpisuje dokument podporządkowujący kraj Niemcom. Tego samego dnia Wermacht zajmuje Pragę, dokąd przyjeżdża także sam Hitler i nazajutrz proklamuje na Hradczanach „Protektorat Czech i Moraw”. Tymczasem Węgrzy rozpychają się dalej na południowym wschodzie. 20 marca 1939, zająwszy wcześniej Ukrainę Zakarpacką, wkraczają na teren wschodniej Słowacji i bombardują Spiską Nową Wieś. Trzy dni później Niemcy odpowiadają na prośbę Słowaków i obejmują nad ich państwem protektorat. Słowacja zobowiązuje się prowadzić wspólną z Niemcami politykę gospodarczą i zagraniczną i zgadza się na stacjonowanie na jej terytorium wojsk niemieckich. By zapewnić sobie pokój na wschodzie, Słowacy bez walki oddają Węgrom powiaty Sobrance i Snina. 21 lipca 1939 sejm przyjmuje konstytucję Republiki Słowackiej. Prezydentem zostaje ks. Josef Tiso, premierem Vojtech Tuka. Nowe państwo zostało uznane przez większość państw europejskich,w tym przez Polskę, a gratulacje dla ks. Tiso przesłał nowo wybrany papież Pius XII. Wybucha wojna. Niemcy, zyskawszy dostęp do Polski od „miękkiego podbrzusza”, wkraczają na jej tereny od strony Tatr. 2 września 1939 r. Słowacja wypowiada wojnę Polsce i w ograniczonym stopniu bierze w niej udział. Z końcem listopada 1939 roku niemiecka administracja terenów okupowanych przekazuje Słowacji w zarząd zagarnięte przed rokiem przez Polskę ziemie podtatrzańskie. W lipcu 1940 r. zostaje zawieszona konstytucja z 1939 r. Panującą ideologią staje się słowacki narodowy socjalizm, forsowany przede wszystkim przez premiera Tukę. Przejawia się to także w kulturze, kiedy obradujący w Tatrzańskiej Łomnicy zjazd literatów i publicystów przyjmuje deklarację poparcia dla narodowego socjalizmu. Jednym z głównych celów ekipy rządzącej staje się ograniczenie wpływu Żydów, tak pod względem gospodarczym, jak i społecznym, a potem - wręcz fizycznym: w czasie wojny liczba Żydów zamieszkujących Słowację zmniejszyła się o przeszło 60 procent. We wrześniu 1941 r. opublikowany zostaje Kodeks Żydowski, w myśl którego zabronione są małżeństwa mieszane, Żydzi nie mogą działać politycznie ani wydawać gazet. Od 1941 r. powstają obozy pracy dla Żydów, część słowackich Żydów trafia do obozów koncentracyjnych na terenie Polski. Wojska słowackie u boku Wermachtu biorą udział w wojnie z ZSRR. Jednakże szerokie kręgi społeczeństwo wobec ideologii nazistowskiej zachowują obojętność, lub też są zdecydowanie wrogie. W 1942 r. na terenie Słowacji powstają pierwsze antyfaszystowskie oddziały partyzanckie. Rok później powstaje konspiracyjna lewicowa Słowacka Rada Narodowa oraz antytisowska organizacja w wojsku, kierowana przez szefa sztabu armii słowackiej płk Jána Goliana. Na stronę przeciwników Tiso przechyla się nawet minister wojny Ferdynand Catlos. Golian - zapewne za wiedzą, może i zgodą Catlosa, stanie się głównym inicjatorem, a potem dowódcą Słowackiego Powstania Narodowego, które wybucha 25 sierpnia 1944 r. Bezpośrednią przyczyna przyspieszonego wybuchu walk (pierwotnie miały być skoordynowane z ofensywą radziecką) było przeniknięcie wiadomości o przygotowywaniu akcji do władz Słowacji i niemieckiego wywiadu. Tiso prosi Niemców o pomoc i Wermacht wkracza na tereny Słowacji od strony Moraw. Partyzanci i miejscowy garnizon opanowują dwie symboliczne dla słowackiego ruchu narodowego miejscowości - Martin i Liptowski Mikulasz. 30 sierpnia 1944 r. powstańcy zajmują Bańską Bystrzycę, która staje się stolicą powstania. Przedwczesny wybuch powstania uniemożliwia jego koordynację z działaniami wojsk radzieckich. Dopiero 21 września 1944 r. Armia Czerwona wyzwala pierwszą słowacką wieś - Kalinov. Powstanie rozwija się i wkrótce w jego działaniach bierze już udział ok. 80 tys. osób. Ponieważ wojsko słowackie nie przystąpiło do walki z partyzantami - ks. Tiso zdymisjonował i kazał aresztować Catlosa, a następnie zdemobilizował całą krajową armię i zezwolił na atak wojsk niemieckich przeciw współobywatelom. Niemcy przystępują do kontrofensywy i zajmują Żylinę. Z początkiem września w Bańskiej Bystrzycy ujawnia się Słowacka Rada Narodowa i ogłasza przejęcie władzy ustawodawczej i wykonawczej w całej Słowacji. Ale ofensywa niemiecka postępuje i 27 października 1944 r. Niemcy zajmują Bańską Bystrzycę i kilka dni później w okolicznych górach biorą do niewoli dowódców Powstania i Bilans powstania okazał się tragiczny - Niemcy zniszczyli kilkadziesiąt miast, zabili wiele tysięcy ludzi, partyzantów i cywilów, kilkadziesiąt tysięcy osób trafiło do obozów koncentracyjnych. Klęska powstania i decyzja Tiso o utworzeniu frontu walki z własnym społeczeństwem nie powstrzymała oczywiście ofensywy radzieckiej, dla której zapleczem miało być opanowanie Słowacji przez lewicowych partyzantów. Z początkiem kwietnia 1945 r. Armia Czerwona wyzwala Bratysławę. W Koszycach powstaje nowy rząd czechosłowacki, z przybyłym z Moskwy Zdenkiem Fierlingerem na czele. Deklaracja tego rządu wzywa cały naród do walki z hitlerowcami. Socjalistyczna Czechosłowacja 9 maja 1945 r. radziecka Armia Czerwona zajmuje Pragę. Na gruncie programu koszyckiego powstaje nowe Państwo Czechosłowackie. Rok później odbywają się wybory do Zgromadzenia Narodowego. W Czechach najwięcej mandatów zdobywają komuniści, na Słowacji - demokraci. Prezydentem republiki zostaje Edward Beneš, premierem komunista Klement Gottwald. W początkach 1947 r. odbywa się proces ks. który zostaje skazany na karę śmierci. 25 lutego 1948 r. po dymisji 12 ministrów niekomunistycznych, władzę w Czechosłowacji przejmują komuniści. Ten zamach stanu jest naturalnie usankcjonowany i 9 maja 1948 r. Zgromadzenie Ustawodawcze uchwala komunistyczną konstytucję. Koniec demokracji w kraju to równocześnie początek represji wobec przeciwników: w latach 1948-54 w spreparowanych politycznych procesach dyspozycyjne sądy skazują przeszło osób, w tym wielu dawnych wojskowych i duchownych, trzech słowackich biskupów - Jana Vojtaššáka, Petera Pavla Gojdiča i Michala Buzalkę. Po śmierci Stalina na Słowację nie dociera „odwilż”. Przykład węgierski działa odstraszająco. Kraj pogrąża się w marazmie ludowej demokracji. Symbolem władzy staje się pierwszy sekretarz partii potem prezydent republiki Antonín Novotný - dinozaur komunistyczny, członek partii od 1921 r. Będzie rządził krajem do 1968 r. On to właśnie w 1960 roku ogłasza, że w Czechosłowacji już zapanował socjalizm, w związku z czym nazwa kraju zostaje przemianowana na Czechosłowacką Republikę Socjalistyczną. Telewizja dociera na Słowację w 1956 roku - kiedy to w Bratysławie nadana zostaje pierwsza audycja w kraju. Na pierwszy program w kolorze trzeba będzie czekać do 1970 roku, do kolorowej transmisji z narciarskich mistrzostw świata, rozgrywanych w Szczyrbskim Jeziorze. Wiosną 1968 r. Słowak Alexander Dubček staje na czele KC KPCz, a generał Ludvik Swoboda zostaje prezydentem. Oficjalne władze dokonują zmian w polityce kraju, dążąc do stworzenia „socjalizmu z ludzką twarzą”. Reformatorskie dążenia władz Czechosłowacji 21 sierpnia 1968 r. zahamowuje interwencja pięciu państw Układu Warszawskiego (ZSRR, Polski, NRD, Węgier i Bułgarii). By zahamować pojawiające się od czasu do czasu tendencje separatystyczne Słowaków (a także Czechów, którzy uważają, że Słowacja, jako kraj słabiej gospodarczo rozwinięty w nadmiernym stopniu wykorzystuje czeski potencjał ekonomiczny) - władze doprowadzają do proklamowania federacji czesko-słowackiej. Dekret zostaje podpisany na zamku w Bratysławie 30 października 1968 r. Nazwa kraju znów pisze się przez kreseczkę: Czecho-Słowacja. Na czele władz promoskiewskich staje Słowak Gustav Husak - w 1969 r. jako pierwszy sekretarz partii komunistycznej, w 1975 jako prezydent. Następuje „normalizacja”, w trakcie której większość z reformatorów albo emigruje za granicę, albo udaje się na „emigrację wewnętrzną”. Tropiący ślady „praskiej wiosny” Husakowscy dogmatycy dokonują czystki w partii, usuwając z niej osób. W niecałe dwa lata po ogłoszeniu federacji władze znów wzmacniają rządy centralne. Dziennikarze już w 1969 roku dokonują samokrytyki antysocjalistycznych tendencji w prasie lat 1969 i zgłaszają się na służbę normalizacji. Czystki, represje i coraz większe uzależnienie polityczne i ekonomiczne Czechosłowacji od ZSRR powodują nie tylko stagnację społeczną, ale przede wszystkim postępujący upadek gospodarki. Początkowo sytuację tę głośno krytykują jedynie środowiska emigracyjne, w tym założony w 1970 r. przez Štefana B. Romana Światowy Kongres Słowaków. W Nowy Rok 1977 r. powstaje Obywatelska Inicjatywa „Karta 77”, która wzywa władze do przestrzegania praw człowieka, zagwarantowanych w ratyfikowanym przez Czechosłowację Dokumencie Końcowym Helsińskiej Konferencji Bezpieczeństwa i współpracy w Europie. Jej pierwszymi rzecznikami zostają filozof Jan Patočka, historyk i politolog Jiří Hájek i pisarz Václav Havel. Aksamitna rewolucja Na fali „pierestrojkowych” przemian w krajach środkowej Europy - w Czechosłowacji rozpoczyna się „aksamitna rewolucja” i w listopadzie 1989 roku doprowadza do obalenia rządów komunistycznych w Czechach i na Słowacji. Zaczyna się ona od pokojowej demonstracji młodzieży - 16 listopada w Bratysławie, a 17 listopada - w Pradze. Policja brutalnie rozbija demonstrację. Zamieszki ogarniają cały kraj. 19 listopada w Pradze powstaje Forum Obywatelskie (Občanské Forum), na czele z Wacławem Hawlem. Jego odpowiednikiem na Słowacji staje się ruch Społeczeństwo Przeciw Przemocy (Verejnosť proti násiliu, VPN), którego założycielami są aktor Milan Kňažko, publicysta Ján Budaj i inżynier Roman Hofbauer. Demonstracje przybierają na sile, praktycznie rozpada się partia komunistyczna, a po dwugodzinnym zaledwie strajku generalnym - władze przystępują do rokowań z opozycją. 30 listopada 1989 parlament zmiania konstytucję, usuwając z niej artykuły o kierowniczej roli partii komunistycznej i o nadrzędności marksizmu-leninzmu w oświacie i wychowaniu. Kilka dni później powstaje pierwszy od 1948 r. rząd w którym poza komunistami znajdują sie również przedstawiciele dysydentów - wśród nich Słowak wicepremier Ján Čarnogurský i minister spraw zagranicznych Jiří Dienstbier. Prezydent Gustaw Husak - w powszechnej opinii będący symbolem promoskiewskiego serwilizmu, człowiek, który w największym stopniu przyczynił się do zaprzepaszczenia efektów „Praskiej Wiosny” z 1968 r. - podaje się do dymisji. 28 grudnia 1989 r. na oficjalną scenę polityczną powraca Alexander Dubček, który zostaje przewodniczącym Federalnego Zgromadzenia Narodowego. Dzień później Zgromadzenie wybiera Waclawa Havla na prezydenta Czechosłowacji. Na przełomie 1989 i 1990 r. nowe władze Czechosłowacji podejmują w Moskwie rokowania w sprawie wzajemnych stosunków. Michaił Gorbaczow w wyniku rozmów z Wacławem Havlem podejmuje decyzję o wyprowadzeniu z Czechosłowacji wojsk radzieckich, co zostaje zrealizowane do połowy 1991 r. Pierwsze wolne wybory odbywają się w dniach 8-9 czerwca 1990 r. Uczestniczy w nich ponad 95 procent uprawnionych do głosowania. W Czechach wygrywa Forum Obywatelskie, na Słowacji - „Społeczeństwo przeciw przemocy”. Premierem federalnym zostaje Marián Čalfa. Nowy parlament zmienia konstytucję, a wraz z nią - nazwę i formę państwa: powstaje Czeska i Słowacka Republika Federacyjna. W 1990 r. w Bratysławie spotykają się prezydenci Czecho-Słowacji, Polski i Węgier i postanawiają stworzyć ugrupowanie, które miałoby na celu koordynację działań w strukturach europejskich i szeroko rozumianą współpracę kulturalną i polityczną. Rok później w węgierskim Wyszehradzie ogłoszono powstanie Trójkąta Wyszehradzkiego. W kwietniu 1991 r. lewicowo-narodowa frakcja VPN przekształca się w Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji (Hnutie za Demokraticku Slovensku, HZDS) z Vladimirem Mečiarem na czele, którego głównym postulatem programowym jest doprowadzenie do niepodległości Słowacji. Pod tym hasłem (a także obiecując ludziom zachowanie socjalnego bezpieczeństwa, wypracowanego w czasach komuny) Mečiar zyskuje wielkie poparcie. 26 czerwca 1992 odbywają się na Słowacji pierwsze wolne i demokratyczne wybory. Premierem rządu krajowego zostaje przywódca HZDS, Aksamitny rozwód W lipcu 1992 r. premierzy Czech Vaclav Klaus i Słowacji Vladimir Mečiar decydują o podziale CSRF na dwa suwerenne państwa, a parlament federalny decyzję tę zatwierdza. Premierzy odrzucają postulat przeprowadzenia w tej sprawie referendum. Zapewne słusznie, bo społeczeństwo słowackie popiera ten projekt z umiarkowanym entuzjazmem. W wielu środowiskach, zwłaszcza inteligenckich, narasta obawa, czy Słowacja udźwignie ekonomiczne skutki odłączenia od czeskiego przemysłu, czy - jako kraj od wieków zaniedbany i bezlitośnie eksploatowany może - jak to mawiano w Polsce - „wybić się na niepodległość”. Obawy budzi także populistyczny, postkomunistyczny i wyraźnie antyzachodni program Mečiara, którego podejrzewa się przede wszystkim o brak zdolności do organizacyjnego kierowania państwem, o to, że umie tylko dzielić i walczyć przeciw, a nie tworzyć. Jak się okazuje - niesłusznie. 17 lipca 1992 r. Słowacja proklamuje niepodległość. Rozwód z Czechami ma oficjalnie nastąpić z początkiem nowego roku. 3 września 1992 zostaje uchwalona konstytucja Republiki Słowackiej. Republika Słowacka 1 stycznia 1993 r. Republika Słowacka rozpoczyna samodzielny byt państwowy. 8 lutego 1993 wprowadzona zostaje własna waluta: korony CSK zastępują korony Sk. Proces wymiany przebiega z podziwu godną sprawnością. Na rynku wymiany walutowej utrwala się tendencja dominowania wartości korony czeskiej nad słowacką. 15 lutego 1993 r. pierwszym prezydentem Republiki Słowackiej zostaje Michal Kovač, pierwszym premierem - Vladimir Mečiar. W parlamencie reprezentowane są Ruch na Rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS), Partia Lewicy Demokratycznej (SDL), Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (KDH), Słowacka Partia Narodowa (SNS), Węgierski Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (MKDH), działa jeszcze Socjaldemokratyczna Partia Słowacji (SDSS). Tarcia polityczne między proeuropejskim obozem prezydenckim i populistami Mečiara nie przenoszą się na sfery polityki zagranicznej, ani w widoczny sposób nie zahamowują demokratycznych i ekonomicznych przemian w państwie. Na Słowacji inwestuje coraz więcej zachodnich firm, przeprowadzona zostaje powszechna (tzw. kuponowa) prywatyzacja większości firm handlowych, przemysłowych i rolniczych. Ceny stabilizują się na umiarkowanie niskim poziomie. Jednym z głównych działów gospodarki narodowej pozostaje turystyka. Następne wybory prezydenckie, 15 czerwca 1999 dość pewnie wygrywa burmistrz Koszyc, Rudolf Schuster. Jego kadencja trwa do 15 czerwca 2004. Głównym osiągnięciem tego okresu jest wprowadzenie Słowacji do NATO i akcesja do Unii Europejskiej. Obie sprawy wcześniej były hamowane przez rządy Mečiara i obawy przed stanowiskiem Rosji w tej sprawie. 29 marca 2004 r. Słowacja zostaje przyjęta do Paktu Północnoatlantyckiego, a 1 maja 2004 r. do Unii Europejskiej. Od 1993 r. Grupa Wyszehradzka liczy cztery kraje (Czechy, Polska, Słowacja, Węgry), ale od kilku lat ugrupowanie to ma charakter wyłącznie dekoracyjny i nie odgrywa większej roli inicjatywnej, politycznej ani gospodarczej, a prezydenci spotykają się głównie towarzysko. Większe znaczenie ma Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki, z którego finansowane są przedsięwzięcia z zakresu współpracy kulturalnej, wymiany naukowej, badań naukowych i edukacji, wymiany młodzieży, współpracy przygranicznej i turystyki. 15 czerwca 2004 nowym prezydentem republiki zostaje Ivan Gašparovič konkurujący w kampanii wyborczej ze swym dawnym kolegą, a nawet szefem partyjnym - Vladimirem Mečiarem. Od 2002 r. trwa obecna kadencja Parlamentu. Rada Narodowa Republiki Słowacji liczy 150 posłów i reprezentowane są w nim następujące partie i ruchy społeczne: Smer-SD, Kierunek, partia socjaldemokratyczna (od 1 stycznia 2005 połączona z dawną partią Demokratycznej Lewicy), przewodniczący Robert Fico, 27 posłów; Slovenská demokratická a kresťanská únia (SDKÚ), Słowacka Unia Demokratyczna i Chłopska, partia ludowa, przewodniczący Mikuláš Dzurinda, obecny premier rządu, 23 posłów; Hnutie za Demokraticku Slovensku (HZDS), Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji - partia ludowa, przewodniczący Vladimir Mečiar; i będący z HZDS w sojuszu Ľavicový blok , Blok Lewicowy (ĽB) - partia socjalistyczna, przewodniczący Józef Kalman, razem ĽB-HZDS 22 posłów; Magyar Koálíció Pártja - Strana Maďarskej koalície (MKP-SMK), Partia Koalicji Węgierskiej, przewodniczący Bugár Béla, 20 posłów. Kresťianskodemokratické hnutie (KDH), Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny, partia chadecka, przewodniczący Pavol Hrušowský, 15 posłów; Aliancia Nového Občana (ANO), Związek Nowego Obywatelstwa - partia liberalna, przewodniczący Pavol Rusko, 10 posłów; Komunistická strana Slovenska (KSS), Komunistyczna Partia Słowacji, partia komunistyczna, przewodniczący Jozef Ševc, 9 posłów; 24 posłów jest niezrzeszonych. 25 listopada 2005 r. Słowacja powiązała swoją walutę z euro poprzez przystąpienie do Europejskiego Mechanizmu Kursów Walutowych. Zgodnie z nim kurs słowackiej korony wobec euro wahać się będzie w granicach 15 proc. powyżej lub poniżej średniego kursu wynoszącego 38,4550 koron za 1 euro. Do strefy euro Słowacja ma wejść 1 stycznia 2009 r. Neonowe szyldy zabłysły przy ulicy Wiosny Ludów. To efekt kolejnego etapu rewitalizacji oraz warsztatów “Szyld w Dechę” dla przedsiębiorców. - W miastach zwiększa się ilość różnej formy reklamy o niskiej wartości estetycznej, która nieustannie zaśmieca przestrzeń publiczną i jednocześnie znacząco obniżając komfort przebywania w niej. Chcąc ograniczyć negatywne skutki chaosu reklamowego na obszarze rewitalizacji postawiliśmy na edukację i zorganizowaliśmy warsztaty dla osób prowadzących działalność gospodarczą. Identyfikacja wizualna przy ulicy Wiosny Ludów, którą możemy dziś podziwiać to efekt tego zadania - mówi Sebastian Górski, zastępca prezydent Ostrowa Wielkopolskiego. W ramach otwartego konkursu ofert, wybrano stowarzyszenie, które podjęło się zadania organizacji warsztatów mających na celu edukację i poprawę identyfikacji wizualnej. Stowarzyszenie archiBUNT, w ramach warsztatów pt. „Szyld w Dechę”, przeprowadziło dla osób prowadzących działalność gospodarczą na ulicy Wiosny Ludów wykłady, spacer studialny oraz zajęcia manualne i projektowe w gronie specjalistów. Koszt realizacji powierzonego zadania wyniósł 30 000 złotych. Dzięki bezpośredniemu zaangażowaniu właścicieli w warsztatach, cztery lokale usługowe przy ulicy Wiosny Ludów zyskały nową identyfikację wizualną. Dodatkową wspólną korzyścią są odnowione, na koszt właścicieli, elewacje budynków, dzięki czemu odnowiona identyfikacja może prezentować się jeszcze lepiej. Celem naszych działań jest nie tylko poprawa identyfikacji wizualnej poszczególnych miejsc. To kolejny element szeregu zadań powiązanych z Programem Rewitalizacji dla Ostrowa Wielkopolskiego. Inicjatywy te pozwalają na poprawę jakości przestrzeni publicznej i przyczyniają się do poprawy stanu obszaru rewitalizacji. - Widząc ogromne zainteresowanie oraz obopólne korzyści, chcemy w przyszłości kontynuować rozpoczętą na ulicy Wiosny Ludów inicjatywę i obejmować kolejne fragmenty ulic, wchodzących w obszar rewitalizacji. O kolejnych działaniach będziemy informować na bieżąco - podkreśla Jakub Tomalkiewicz, dyrektor Wydziału Polityki Przestrzennej Urzędu Miejskiego w Ostrowie Wielkopolskim. PREHISTORIA mln lat Pojawienie się w Afryce przodków współczesnego człowieka tys. lat Najstarsze ślady homo sapiens sapiens (Afryka) ok. 40 tys. lat Przybycie przedstawicieli homo sapiens sapiens do Europy Powstanie malowideł w jaskini Lascaux przedstawiających zwierzęta, na które polowali ludzie paleolitu . ok. 10-20 Koniec epoki lodowcowej. Początek ocieplania klimatu, zasiedlenia Europy środkowej 8000 r. Początek epoki neolitu. Pierwsze osady neolityczne na Bliskim Wschodzie (Mezopotamia tzw. Żyzny Półksiężyc). HISTORIA` ok 3500 Początki cywilizacji Sumerów i wynalezienie pisma 3500 Symboliczna data: początku historii i pierwszej epoki historycznej - starożytności Początek epoki brązu (stop miedzi z cyną) Przedmioty z brązu: siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy) ok. 3000 r. Zjednoczenie Dolnego i Górnego Egiptu. XVIII Powstanie Kodeksu Hammurabiego Jeden z najstarszych spisanych kodeksów, przewidujący konkretną karę za złamanie prawa. Spisany pismem klinowym Wynalezienie przez Fenicjan pisma alfabetycznego Początek epoki żelaza X w. Królestwo żydowskie Dawida i Salomona Zgodnie z opisem biblijnym było to potężne państwo obejmujące tereny dzisiejszego Izraela, Autonomii Palestyńskiej, Syrii i Jordanii. Początki królestwa sięgają ok. 1030 kiedy to Saul miał zjednoczyć nękane atakami sąsiadów plemiona izraelskie. Po śmierci Saula i krótkotrwałej wojnie domowej tron objął Dawid, uznawany za twórcę militarnej potęgi Izraela. Ostatnim władcą zjednoczonego państwa był Salomon, którego polityka skupiała się głównie na sprawach wewnętrznych. Wkrótce po jego śmierci państwo uległo podziałowi na państwo północne (Izrael) i południowe (Judę) 776 r. Pierwsze starożytne igrzyska olimpijskie Co 4 lata (tzw. okres olimpiady) odbywały się w Olimpii igrzyska ku czci boga Zeusa, nagroda – gałązka z drzewa oliwnego 753 r. Symboliczna data założenie Rzymu Legendarni założyciele – Romulus i Remus, początek monarchii w Rzymie Powstanie osady w Biskupinie Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym kultury łużyckiej, trwającym od środkowej epoki brązu VIII –VII Wielka kolonizacja grecka Podczas "Wielkiej kolonizacji" ruch kolonizacyjny organizowany był przez małe greckie miasta-państwa (gr. polis). Kolonizacja obejmowała wybrzeża Morza Śródziemnego i Morza Czarnego od VIII do VI w. Terminem "kolonia" historycy oznaczają osadę grecką założoną poza granicami Grecji. 589 r. Zdobycie Jerozolimy przez Babilończyków - początek niewoli babilońskiej Niewola babilońska – zwyczajowe określenie wygnania Żydów z Judy. Pierwsze wysiedlenie Żydów do Babilonu nastąpiło w 597 kiedy to Nabuchodonozor II wtargnął do Jerozolimy, zrabował świątynny skarbiec i wysiedlił króla Jojakina oraz proroka Ezechiela 539 r. Upadek Babilonu. Koniec niewoli babilońskiej Żydów 509 r. Utworzenie Republiki Rzymskiej Wygnanie ostatniego króla Terkwiniusza Pysznego, obalenie monarchii. 508 r. Wprowadzenie demokracji w Atenach Typ demokracji – bezpośrednia, prawa obywatelskie mieli wszyscy pełnoletni mężczyźni. Okres rządów stratega Peryklesa uważa się za złoty wiek demokracji ateńskiej 490 r. Bitwa pod Maratonem Bitwa pomiędzy ateńskimi wojskami pod wodzą Miltiadesa a armią perską dowodzoną przez Datysa. Zakończona zwycięstwem Greków (legenda o biegu maratońskim) 480 r. Bitwa w wąwozie Termopile Wyprawa Kserksesa na Grecję, w wyniku zdrady Persowie otaczają Spartan, którymi dowodził Leonidas 480 r. Bitwa pod Salaminą Bitwa morska, zwinne okręty grecki – triery – pokonały flotę perską 479 r. Bitwa pod Platejami Wojska perskie w Grecji zostały rozbite. Wyparcie Persów z Grecji 449 r. Ogłoszenie w Rzymie prawa XII tablic Kodyfikacja prawa rzymskiego opracowana przez wybranych dziesięciu obywateli, był spisem prawa zwyczajowego. 264-241 r. I wojna punicka Toczyła się między Kartaginą i Rzymem Działania wojenne prowadzono początkowo na terenie Sycylii. W późniejszym okresie do walk doszło także na macierzystych terytoriach Kartaginy w Afryce Północnej. Wojna zakończyła się klęską Kartaginy, która zrzekła się swych posiadłości na Sycylii na rzecz Rzymu. Sycylia stała się pierwszą kolonią Republiki. 218-201 r. II wojna punicka Prowadzona na Półwyspie Apenińskim, Iberyjskim, na Sycylii i w Afryce Północnej. Hannibal, kartagiński wódz. Hannibal przeprawiwszy się ze swoją armią z Hiszpanii przez Alpy do Italii postanowił zaskoczyć Rzymian od północy. Odniósł szereg zwycięstw ( bitwa pod Kannami). Rzymianie w odpowiedzi przystąpili do podboju kartagińskich posiadłości w Hiszpanii, a potem za radą Scypiona Afrykańskiego Starszego zaatakowali afrykańskie centrum kartagińskiego imperium, co spowodowało odwołanie armii Hannibala z Italii. W 202 Scypion Afrykański pokonał Hannibala w bitwie pod Zamą 216 r. Wyprawa Hannibala do Italii; Bitwa pod Kannami 202 Klęska Hannibala pod Zamą 149-146 r. III wojna punicka Zdobycie i zburzenie Kartaginy 73-70 r. Powstanie niewolników pod władzą Spartakusa Największe powstanie niewolników w starożytnym Rzymie. W ciągu dwóch lat siły Spartakusa, składające się z tysięcy niewolników, gladiatorów i biednych wieśniaków, wznieciły powstanie na terenie niemalże całej Italii. 44 r. Śmierć Juliusza Cezara Zamordowany w idy marcowe przez senatorów pod przywództwem Marka Brutusa oraz Gajusza Kasjusza. Oskarżany o próbę zniszczenia republiki 31 r. Klęska Marka Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum Bitwa morska. Było to decydujące starcie w wojnie domowej między Oktawianem Augustem a Markiem Antoniuszem i wspierającą go egipską królową Kleopatrą. Bitwa zakończyła się całkowitym zwycięstwem floty Oktawiana, co pozwoliło mu przechwycić pełnię władzy w imperium. Początek pryncypatu 28 r. Przyjęcie przez Oktawiana Augusta tytułu "princepsa" Princeps – pierwszy spośród równych 1 r. Narodziny Jezusa Chrystusa Data umowna; początek naszej ery 64 r. Pożar Rzymu i prześladowanie chrześcijan przez Nerona 70 r. Zdobycie Jerozolimy przez Tytusa i zburzenie świątyni jerozolimskiej 313 r. Edykt mediolański Edykt cesarza Konstantyna Wielkiego uznający chrześcijaństwo za religię równą innym, tolerancja religijna, zakaz prześladowania chrześcijan 375 r . Początek wędrówki ludów w Europie Wielka wędrówka ludów – okres masowych migracji plemion barbarzyńskich, głównie Hunów i Germanów, na ziemie Cesarstwa Rzymskiego (IV-VI wiek) 380 r. lub 392 r. Edykt Teodozjusza Wielkiego Cesarz zakazał wyznawania innych religii niż chrześcijaństwo, podnosząc je do rangi religii państwowej. Zakazał organizacji starożytnych igrzysk olimpijskich (393), uznając je za relikt pogaństwa. 395 r. Podział Cesarstwa Rzymskiego na Zachodnie i Wschodnie Zachodnie - stolica Rzym (przetrwało do 476r.), Wschodnie zw. także Bizantyjskim lub Bizancjum – stolica Konstantynopol (przetrwało do 1453r., zdobyte przez Turków) 476 r. Upadek Cesarstwa Zachodniorzyskiego Ostatni cesarz Romulus Augustulus został obalony przez germańskiego wodza Odoakra Umowna data końca epoki starożytnej i początku średniowiecza 622 r. Ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny tzw. Hidżra = ucieczka, Mahomet i pierwsi muzułmanie musieli opuścić miasto z powodu prześladowań oraz braku przychylności; 622r. jest początkiem ery muzułmańskiej; 5 filarów wiary islam 732 r. Bitwa pod Poitiers Stoczona między armią arabską, a wojskami frankijskimi majordoma królestwa Karola Młota, klęska Arabów powstrzymała ich przed podbojem Europy. 800 r Koronacja Karola Wielkiego na cesarza Imperium Rzymskiego Karol Wielki – drugi z kolei władcy z dynastii Karolingów, syna Pepina Krótkiego; walczył z Longobardami w północnych Włoszech, z Sasami między Renem a Łabą i z Arabami w Hiszpanii. Władza Karola Wielkiego rozciągała się nad większością zachodniej części dawnego Imperium Rzymskiego. Renesans karoliński- okres rozwoju kultury zachodnioeuropejskiej rozwinęła się sieć szkół; rozkwitły – odnowione – literatura i malarstwo, powstało wiele monumentalnych budowli, nawiązujących stylem do budowli starożytnego Rzymu (architektura karolińska, np. katedra w Akwizgranie); odnowiono i ujednolicono łacińskie pismo (tzw. minuskuła karolińska). 843 r. Traktat z Verdun Państwo Karola Wielkiego podzielono między jego 3 wnuków: Lotara, Karola Łysego i Ludwika Niemieckiego. Lotar otrzymał wraz z tytułem cesarskim część środkową, dzielnica zamieszkana głównie przez ludność pochodzenia germańskiego, przekazana została Ludwikowi zwanemu później Niemieckim, część zachodnią, zasiedloną przez ludność mówiącą przeważnie językami romańskimi, otrzymał najmłodszy z braci, Karol Łysy. Podział ten położył podwaliny pod powstanie w przyszłości Francji i Niemiec 966 r. Chrzest Polski Zwyczajowa nazwa początku procesu chrystianizacji państwa polskiego. Proces ten został zapoczątkowany przez chrzest Mieszka I; symboliczna data powstania państwa polskiego 968 r. Założenie biskupstwa w Poznaniu Biskupstwo misyjne – podlegające bezpośrednio papieżowi; przewodził mu biskup Jordan 972 r. Bitwa pod Cedynią Rozegrana między wojskami księcia Polan – Mieszka I a margrabiego Marchii Łużyckiej – Hodona, zwycięstwo Mieszka I, informacja o bitwie zachowała się dzięki Kronice Thietmara 997 r Śmierć św Wojciecha Misja chrystianizacyjna do Prus, gdzie został zamordowany, ciało męczennika wykupił Bolesław Chrobry – relikwia 1000 r. Zjazd gnieźnieński Cele zjazdu: pielgrzymka cesarza Ottona III do grobu św. Wojciecha; pozyskanie przychylności i poparcia Chrobrego do utworzenia zachodniego cesarstwa uniwersalnego, na które miały złożyć się prowincje - Galia, Italia, Germania, Słowiańszczyzna; przekazanie bulli papieża dot. utworzenia arcybiskupstwa w Gnieźnie i biskupstw w: Krakowie, Kołobrzegu, Wrocławiu; wyrażenie zgody na koronację królewską księcia Bolesława 1025 r. Koronacja Bolesława Chrobrego - pierwszego króla Polski Znaczenie: polska wyniesiona została do rangi królestwa, traktowano ją na równi z innymi krajami Europy, koronacja podkreśliła niezależność państwa polskiego, symboliczne zakończenie procesu tworzenia się państwa polskiego, zamykała pierwszy etap wchodzenia Polski w krąg cywilizacji europejskiej. Polepszała pozycję państwa na arenie międzynarodowej, będąc niejako przypieczętowaniem jego jedności i suwerenności. W tym samym roku odbyła się także koronacja syna Chrobrego – Mieszka II, który utracił koronę na rzecz brata Bezpryma 1034 r. Śmierć Mieszka II, początek tzw powstania ludowego Kryzys państwa Piastów, okres reakcji pogańskiej, rozpad administracji państwowej i kościelnej 1039 r. Najazd władcy czeskiego Brzetysława na Polskę Wywiezienie relikwii św. Wojciecha, utrata Śląska na rzecz Czech 1039 r. Powrót do Polski syna Mieszka II Kazimierza Odnowiciela Początek odbudowy administracji państwowej i Kościelnej, przeniesienie stolicy do Krakowa, początek feudalizmu na ziemiach polskich 1054 r. Rozłam z kościele chrześcijańskim Schizma wschodnia – podział chrześcijaństwa na katolicyzm (Kościół zachodni) i prawosławie (Kościół wschodni). Przyczyny: różnice religijne (kwestia używania przaśnego chleba w Eucharystii, czyśćca, liczby sakramentów, celibatu księży, postu w soboty, noszenia zarostu przez duchownych etc.); różnice organizacyjne (cezaropapizm na Wschodzie), spór o prymat papiestwa. 1076 r. Koronacja Bolesława Śmiałego, zwanego także Szczodrym Zaangażowanie władcy w konflikt o inwestyturę po stronie papieża Grzegorza VII, w zamian papież wyraża zgodę na koronację 1079 Śmierć biskupa Stanisława Spór króla Bolesława Śmiałego z biskupem krakowskim Stanisławem, wyrok śmierci na biskupa, ucieczka króla na Węgry (opis konfliktu znajdziemy w Kronice Galla Anonima i Kronice Wincentego Kadłubka) 1109 r. Obrona Głogowa Konflikt między braćmi - Zbigniewem a Bolesławem Krzywoustym doprowadził do wybuchu wojny polsko-niemieckiej (cesarz Henryk V poparł interesy Zbigniewa); najbardziej znanym epizodem tej wojny jest krwawa obrona grodu 1138 r Podział Polski na dzielnice Ustawa sukcesyjna (lub testament Krzywoustego) miała zapobiec bratobójczym walkom pomiędzy synami księcia, ( najmłodszy z braci Kazimierz Sprawiedliwy nie otrzymał dzielnicy), zasada senioratu (pryncypatu) - władzę zwierzchnią ma każdorazowo sprawować najstarszy męski przedstawiciel rodu (senior), Władysław Wygnaniec pierwszym seniorem – wygnany przez braci 1226 r. Sprowadzenie Krzyżaków Książe Konrad Mazowiecki chcąc bronić dzielnicy przed łupieżczymi najazdami pogańskich Prusów sprowadza Krzyżaków na ziemie chełmińską; Zakon fałszuje dokumenty zatrzymuje ziemie Prusów i tworzy na nich Państwo Zakonne 1241r. Najazd Tatarów, bitwa pod Legnicą Śmierć Henryka Pobożnego; koniec tzw. dynastii Henryków Śląskich 1295 r. Koronacja Przemysła II Współpracując z arcybiskupem gnieźnieńskim Jakubem Świnką, dążył do zjednoczenia księstw piastowskich, zamordowany w 1296r. 1300 r. Koronacja Wacława II Wewnętrzna słabość i konflikty pomiędzy książętami dzielnicowymi oraz elekcyjność tronu w Krakowie doprowadziły do wmieszania się w sprawy polskie króla Czech Wacława II 1308 r. Utrata Pomorza na rzecz Krzyżaków Wezwani na pomoc przez księcia Władysława Łokietka Krzyżacy, zajęli go podstępem - po wypędzeniu Brandenburczyków ziemie przyłączają do państwa zakonnego, początek konfliktu polsko-krzyżackiego 1320 r. Koronacja Władysława Łokietka Symboliczna data końca rozbicia dzielnicowego trwającego blisko 200 lat 1331 r. Bitwa pod Płowcami Pokonanie Krzyżaków , mimo korzystnego wyroku sądu papieskiego Krzyżacy nie zwrócili Polsce zajętego w 1308r. Pomorza 1333 r. Koronacja Kazimierza Wielkiego Unormował stosunki z Czechami i Zakonem Krzyżackim. W 1335 udało mu się uzyskać od czeskiego króla Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu; na mocy pokoju kaliskiego z 1343 odzyskał zajęte przez Krzyżaków Kujawy i ziemię dobrzyńską, w zamian zrzekając się praw do Pomorza Gdańskiego (zachował tytuł pana i dziedzica ); przyłączył do Polski większą część Rusi Halickiej; kodyfikacja prawa (statuty wiślicko-piotrkowskie), rozbudowa systemu obrony państwa oraz rozwoju miast; w 1364 ufundował Akademię Krakowską. Rozwój architektury gotyckiej. 1343 r. Zawarcie pokoju w Kaliszu 1335 r. Zjazd w Wyszehradzie monarchów Czech, Węgier i Polski Cel - rozstrzygnięcie wojny z Krzyżakami 1364 r. Założenie Akademii Krakowskiej Kazimierz chciał przede wszystkim, aby nowa szkoła kształciła prawników, którzy mogliby pokierować i wzmocnić administrację państwową. 1374 r. Przywilej w Koszycach Pierwszy powszechny przywilej, nadany przez Ludwika Węgierskiego (ówczesnego króla polski, następcy K. Wielkiego) – w zamian za ograniczenie podatku do 2 groszy z łana, możni wyrazili zgodę na koronację królewską jego córki Jadwigi 1385 r. Zawarcie unii personalnej pomiędzy Polską a Litwa w Krewie Potrzeba unii wynikła z powodu zagrożenia, jakie dla Polski i Litwy stworzył na przełomie XIV i XV wieku zakon krzyżacki. Układ przewidywał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Jagiełły z królem Polski Jadwigą oraz objęcie przez niego polskiego tronu, w zamian za co Jagiełło zobowiązał się przyjąć chrzest i schrystianizować Litwę, wypuścić polskich jeńców, wypłacić odszkodowania Habsburgom, odzyskać wszystkie ziemie utracone przez Koronę. 1409 r. Początek wielkiej wojny z zakonem krzyżackim Wybuch powstania przeciwko Krzyżakom na Żmudzi (obszar litewski zajęty przez Krzyżaków) 1410 r. Bitwa pod Grunwaldem Wojska polsko-litewskie pod dowództwem Władysława Jagiełły pokonały sprzymierzone oddziały rycerstwa krzyżackiego i europejskiego dowodzone przez wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena. Po bitwie nastąpiło nieudane oblężenie Malborka 1411 r. Pierwszy pokój w Toruniu Postanowienia: Królestwo Polskie odzyskało Ziemię dobrzyńską, Zakon krzyżacki zrezygnował ze Żmudzi na okres życia Władysława Jagiełły i Witolda, Zakon jako odszkodowanie i za wykup jeńców zobowiązał się zapłacić 100 tys. kop groszy czeskich, Pomorze pozostało w rękach Krzyżaków 1444 r. Bitwa pod Warną Starcie między oddziałami polsko-węgierskimi oraz innymi wojskami koalicji antytureckiej pod dowództwem króla polskiego i węgierskiego Władysława Warneńczyka i wojewody siedmiogrodzkiego Jana Hunyadyego, a wojskami tureckimi pod dowództwem sułtana Murada II. W trakcie bitwy ginie następca Władysława Jagiełły – Władysław zw. Warneńczykiem 1450 r. Wynalezienie druku (Jan Gutenberg) W 1455 r. ukazała się drukiem Biblia 1453 r. Zdobycie Konstantynopola (stolicy Cesarstwa Bizantyjskiego) przez Turków Zdobycie miasta oraz śmierć ostatniego cesarza bizantyjskiego pociągnęły za sobą ostateczny upadek cesarstwa wschodniorzymskiego. Zwycięstwo to dało Turkom panowanie nad wschodnim basenem Morza Śródziemnego i otworzyło drogę do podboju Europy powstrzymanego dopiero przez Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w roku 1683. Zdobyte miasto pozostało stolicą imperium osmańskiego 1453 r. – jest jedną z umownych dat kończących średniowiecze 1454 – 1466 r. Wojna trzynastoletnia z Zakonem Krzyżackim Prośba miast pruskich o włączenie Prus do Korony Polskiej. Kazimierz Jagiellończyk wypowiedział Zakonowi wojnę i podpisał akt inkorporacji Prus (czyli wcielenia ich do Polski). W tym samym czasie pozostałe miasta pruskie doprowadziły do opanowania prawie całych Prus i w rękach Zakonu pozostały jedynie Malbork, Chojnice i Sztum. Zbuntowane miasta pruskie wspierały finansowo stronę polską. Za te wsparcie król zorganizował armię zaciężną, wykupił Malbork. Losy wojny na korzyść Polski zmieniły się po dwóch zwycięskich bitwach- Piotra Dunin rozbił wojska krzyżackie pod Świecinem, flota Gdańska i Elbląga pobiła na Zalewie Wiślanym flotę krzyżacką. Ostatni polski sukces to zdobycie Chojnic i przejęcie drogi lądowej, którą do Krzyżaków szły posiłki z Europy Zachodniej. 1466 r. II pokój w Toruniu Polski powróciło Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska, przyłączono Warmię, Malbork i Elbląg (tzw. Prusy Królewskie). Reszta ziem zakonnych ze stolicą w Królewcu stanowiła lenno Polski. Fakt rozciągnięcia zwierzchnictwa polskiego nad Zakonem miał dla Polski ogromne znaczenie polityczne. Otworzył przed nią możliwości nieskrępowanego handlu poprzez Gdańsk, co przyczyniło się do rozwoju gospodarczego Polski. 1488 r. Bartolomeo Diaz – dopłynięcie do Przylądka Dobrej Nadziei Żeglarz portugalski, co prawda nie udało mu się odkryć drogi morskiej do Indii, ale dopłynął do południowego krańca Afryki 1492 r. Krzysztof Kolumb - odkrycie Ameryki Żeglarz płynący pod banderą hiszpańską, pragnął odkryć drogę morską do Indii płynąc na zachód, nie wiedział jednak o istnieniu obu Ameryk. Trzy statki (karawele), z flagową „Santa Marią” na czele, dotarły do brzegów wyspy San Salvador, którą uznano za jedną z wysp japońskich. Po opłynięciu kilku innych wysp, w tym Kuby i Haiti w archipelagu Wielkich Antyli, Kolumb powrócił do Hiszpanii. Zorganizował potem jeszcze 3 dalsze podróże ekspedycyjne. 20 lat później żeglarz florencki Amerigo Vespucci stwierdził jako pierwszy, że odkryte przez Kolumba lądy to nie Japonia i inne części Azji, lecz nowy, nieznany dotąd kontynent. Nazwano go od jego imienia Ameryką. Nowo odkryty ląd nazywano: Indiami Zachodnimi lub Nowym Światem Rok 1492r. jest datą umowną kończącą epokę średniowiecza i rozpoczynającą epokę nowożytną 1498 r. Odkrycie drogi morskiej do Indii przez Vasco da Game Odkrywca portugalski, który jako pierwszy dotarł drogą morską z Europy do Indii (płynąc na wschód, wokół Afryki), umożliwiając Europejczykom swobodny handel z Azją południową. Dotąd odbywał się on lądem przez wielu pośredników i rozbójników. 1505 r. Uchwalenie konstytucji Nihil novi Potoczna nazwa konstytucji sejmowej, poważnie ograniczającej kompetencje prawodawcze monarchy. Jej nazwę (łac. „nic nowego bez zgody ogółu”) potocznie tłumaczy się jako „nic o nas bez nas”. Zakazywała ona królowi wydawania ustaw bez uzyskania zgody szlachty, reprezentowanej przez Senat i izbę poselską 1517 r. Początek reformacji - ogłoszenie 95 tez przez Marcina Lutra Ruch religijno-polityczno-społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Krytyka sprzedaży odpustów. 1519-1521 r. Ostatnia wojna Zakonu Krzyżackiego z Polską Po zawarciu pokoju toruńskiego w 1466 zakon krzyżacki uznał się lennikiem Korony Polskiej z terytorium Prus Wschodnich. Ostatni wielki mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern, wysunął wobec Polski pretensje terytorialne, żądając zwrotu Prus Królewskich i Warmii oraz wypłacenia odszkodowania za 50 lat polskiej okupacji. Wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem dla obu stron. Strony zgodziły się podpisać zawieszenie broni na cztery lata i oddać spór pod sąd rozjemczy. 1519 – 1522 r. Pierwsza podróż dookoła świata - Ferdynand Megallan Żeglarz portugalski w służbie hiszpańskiej. Nazwał Ocean Spokojny (Pacyfik). Wyruszył z Hiszpanii drogą zachodnią, czyli przez Ocean Atlantycki, do Wysp Korzennych. Wyprawa, która wypłynęła pod jego dowództwem, jako pierwsza opłynęła Ziemię. Zabity przez mieszkańców Archipelagu Filipińskiego. 1525 r. Hołd pruski Albrecht Hochenzollern składa hołd lenny Zygmuntowi I Staremu. W wyniku tego aktu Prusy Zakonne zostały przekształcone w Księstwo Pruskie jako lenno Polski. Dawne ziemie zakonu zostały sekularyzowane tzn. zeświedczone, utworzono z nich pierwsze luterańskie państwo z A. Hochenzollernem jako księciem dziedzicznym, nowo powstałe państwo nazywano – Prusami Książęcymi (Uwaga! Bez Pomorza, które wróciło do Polski w 1466r. i odtąd było zwane Prusami Królewskimi) Hołd lenny - ceremonia uroczystego zawarcia kontraktu lennego. Podczas niej następowało homagium: wasal klękał przed swoim seniorem i składał mu uroczystą przysięgę wierności, zobowiązując się do niesienia pomocy swojemu seniorowi w radzie i ofiarując pomoc zbrojną. Następowała wówczas inwestytura, czyli formalne przekazanie lenna wasalowi. 1545-1563 r. Sobór trydencki Sobór był odpowiedzią na narastającą potrzebę reform w Kościele katolickim, który podjął się ich w odpowiedzi na reformację. Jest uznawany za początek okresu kontrreformacji. Odbył się w mieście Trydent (północne Włochy). Zmiany: nakazano tworzyć seminaria duchowne; powołanie Inkwizycji - tzw. Święte Oficjum; potępiono nauki Lutra, Indeks ksiąg zakazanych, uznano Biblię i Tradycję Kościoła za równoważne źródła wiary, potępiono indywidualne interpretowanie Pisma Św., potępiono predestynację – tezę głoszącą, iż los pośmiertny człowieka jest odgórnie wyznaczony przez Boga (jedna z podstawowych nauk i założeń kalwinizmu), działalność zakonu Jezuitów (Ignacy Loyola, bezwzględne posłuszeństwo papieżowi) 1555 r. Pokój w Augsburgu Reformacja doprowadziła do wojen religijnych w Europie – szczególnie w Niemczech i we Francji. Chcąc rozwiązać spór wprowadzono zasadę „czyj kraj tego religia” co oznaczało nakaz przyjęcia wiary przez poddanych takiej jaką wyznaje władca. 1569 r. Unia realna; powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów Zwana unią lubelską, cel wzmocnienie współpracy między Koroną a Litwą (obawy zerwania unii – brak potomka Zygmunta Augusta). W jej wyniku powstało państwo Rzeczpospolita Obojga Narodów – ze wspólnym monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną – zachowano odrębny skarb, urzędy, wojsko i sądownictwo. 1596 r. Unia brzeska Połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane w Brześciu duchownych prawosławnych i wyznawców prawosławia uznała papieża za głowę Kościoła i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny. Następstwem unii brzeskiej był podział społeczności prawosławnej. 1572 r. Noc św. Bartłomieja Potoczne określenie rzezi hugenotów (francuskich ewangelików reformowanych) w Paryżu, która miała miejsce w nocy 23 na 24 sierpnia. Nazwa wywodzi się od jednego z apostołów, św. Bartłomieja, którego święto liturgiczne obchodzone jest 24 sierpnia. 1572 r. Bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta, koniec dynastii Jagiellonów 1573 r. Akt konfederacji warszawskiej Dokument zapewniał swobody wyznania dysydenckiej (różnowierczej) szlachcie w I Rzeczypospolitej. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej ( tolerancja nie obejmowała arian tzw. braci polskich) 1573 r. Pierwsza wolna elekcja; Elekcja Henryka Walezego Wybór monarchy przez ogół szlachty, w okresie bezkrólewia funkcję głowy państwa pełni prymas (interrex), pacta conventa – osobiste zobowiązania kandydata; artykuły henrykowskie – gwarantowały niezmienność ustroju tzn. wolną elekcję, tolerancję religijną, liberum veto, zwoływanie sejmu co dwa lata, zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa (rokosz), 1576 r. Elekcja Stefana Batorego W 1579 rozpoczął wojnę o odebranie zagarniętych przez Rosję w poprzednim roku Inflant i utraconej jeszcze w 1563 ziemi połockiej. Przeprowadził trzy zwycięskie kampanie zaczepne na terytorium państwa rosyjskiego (utworzono piechotę wybraniecką wyposażoną w rusznice i toporki do budowy mostów i umocnień polowych). 1598 r. Edykt nantejski Edykt nantejski przyczynił się do zakończenia trwających we Francji przez 30 lat wojen religijnych. Wprowadzał wolność wyznania i równouprawnienie protestantów wobec katolików. Mogli odtąd budować swe kościoły oraz szkoły, zamki, urzędy, szpitale czy uniwersytety. Hugenoci mieli swobodę kultu z wyłączeniem Paryża. Jako gwarancję bezpieczeństwa otrzymali ok. 100 twierdz we Francji. Edykt zakończył wojny religijne na terenie Francji oraz uregulował sytuację hugenotów. Zniesiony przez Ludwika XIV 1600 r. Początek wojny ze Szwedami Bezpośrednia przyczyna: przekazanie przez zdetronizowanego w Szwecji Zygmunta III Wazę Rzeczpospolitej szwedzkiej Estonii 1605 r. Bitwa pod Kircholmem Niewykorzystane zwycięstwo Polaków dowodzonych przez hetmana Karola Chodkiewicza (wojna ze Szwedami) 1609-1619 r. Wojny polsko-rosyjskie 1610 r. Bitwa pod Kłuszynem Tzw. dymitriady. Bitwa stoczona została między wojskami polskimi pod dowództwem hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, a armią rosyjską. W obliczu klęski bojarzy zdetronizowali cara Wasyla Szujskiego i obwołali carem królewicza polskiego Władysława, a Żółkiewski wkroczył do Moskwy. 1618-48 r. Wojna trzydziestoletnia Konflikt pomiędzy protestanckimi państwami Rzeszy niemieckiej wspieranymi przez inne państwa europejskie a katolicką dynastią Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich (nie tylko protestanckich) do osłabienia potęgi Habsburgów. 1620-1699 r. Wojny polsko-tureckie 1620 r. Klęska pod Cecorą Po nierozstrzygniętej obronie polskiego obozu, wojska Rzeczypospolitej zostały rozbite w odwrocie. Stanowiła początek wojny polsko-tureckiej 1620-1621, której zakończeniem była obrona Chocimia, a następnie podpisanie traktatu 1621 r. Bitwa pod Chocimiem Bitwa pomiędzy armią Rzeczypospolitej Jana Karola Chodkiewicza, a armią turecką. Zamknięte w warownym obozie siły polsko-litewsko-kozackie, stanęły na drodze armii osmańskiej pod miejscowością Chocim. Oblężenie zakończyło się taktycznym zwycięstwem armii Rzeczypospolitej, ukoronowanym podpisaniem traktatu 1627 r. Bitwa morska pod Oliwą Była to pierwsza i jedyna większa bitwa morska młodej polskiej floty, zakończona zwycięstwem. 1629 r. Pokój w Altmarku Rozejm kończący wojnę polsko-szwedzką 1626–1629. Najważniejsze postanowienia: Szwedzi zatrzymali Inflanty na północ od Dźwiny wraz z Rygą , Szwedzi zatrzymali wszystkie porty pruskie, Polska utrzymała kontrolę nad Gdańskiem, Królewcem i Puckiem, rozejmowi towarzyszył układ pomiędzy Szwecją a Gdańskiem, na mocy którego Szwedzi mieli prawo do pobierania 3,5% cła od przewożonych towarów W 1635 postanowienia rozejmu w Altmarku zmodyfikowano, podpisując korzystniejszy dla Polski rozejm w Sztumskiej Wsi. 1648 r. Powstanie Chmielnickiego Powstanie w latach 1648-1655 Kozaków Zaporoskich i chłopstwa ruskiego pod przywództwem hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego przeciwko magnaterii i szlachcie polskiej. Najważniejsze bitwy: nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem, pod Piławcami, pod Zborowem, pod Beresteczkiem, oblężenie Kamieńca Podolskiego. Ugoda w Perejesławiu - włączenie lewobrzeżnej Ukrainy do Rosji (Rosja uderzyła na Rzeczpospolitą, rozpoczynając wojnę polsko-rosyjską, która trwała aż do 1667 roku). 1655-1660 r. Potop Szwedzki Najazd Szwecji na Rzeczpospolitą w czasie II wojny północnej (1655–1660). Formalnie zakończył go pokój w Oliwie zawarty w 1660. Potop szwedzki pokazał słabość organizacyjną Rzeczypospolitej, a najeźdźca skuteczność swoich działań uzyskał poprzez kolaborację i przekupstwo po stronie Rzeczypospolitej. I choć ostatecznie Szwedzi zostali wyparci, to jednak poniesione straty i koszty ustępstw pokojowych były wysokie, a niektóre zniszczenia materialne, szczególnie szwedzka grabież dóbr kultury polskiej, są widoczne współcześnie. 1672 r. Najazd turecki na Polskę, zdobycie przez Turków Kamieńca Podolskiego Kamieniec Podolski, zwany "kluczem do Podola (Rzeczypospolitej)", został oblężony przez wojska tureckie. Utrata kluczowej twierdzy zmusiła Rzeczpospolitą do podpisania traktatu buczackiego zobowiązującego ją do oddania Podola i płacenia Turkom rocznego haraczu w wysokości 22 tysięcy dukatów. Szybko wystawiono wielką armię, na czele której Jan Sobieski pokonał w listopadzie 1673 roku Turków pod Chocimiem. 1673 r. Zwycięstwo pod Chocimiem Wojska koronne i litewskie pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego odniosły zwycięstwo nad wojskami. Chocimska wiktoria, traktowana przez Polaków jako odwet za pokój buczacki, pozwoliła Sobieskiemu rok później wygrać elekcję i zasiąść na tronie Polski. 1683 r. Odsiecz wiedeńska (bitwa pod Wiedniem, wiktoria wiedeńska) Stoczona między wojskami polsko-austriacko-niemieckimi pod dowództwem króla Jana III Sobieskiego, a armią Imperium osmańskiego pod wodzą wezyra Kara Mustafy. Zakończyła się klęską Osmanów, którzy od tej pory przeszli do defensywy i przestali stanowić zagrożenie dla chrześcijańskiej części Europy. 1699 r. Pokój w Karłowicach Kończył okres wojen, w których po jednej stronie uczestniczyła Rzeczpospolita, a po drugiej Imperium Osmańskie, którego potęga budziła niepokój w Europie od XV wieku. 1697-1763 r. Czasy saskie Okres poważnego kryzysu politycznego. Czasy kiedy w Polsce rządzili królowie z saskiej dynastii Wettynów, August II (1697–1733) i August III (1733–1763). Ich panowanie było jednak przerywane kolejnymi elekcjami i rządami Stanisława Leszczyńskiego (1704–1709 i 1733–1736). 1717 r. Sejm Niemy August II Mocny dążył do ściślejszego powiązania Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Elektoratu Saksonii, w której był dziedzicznym elektorem. Polska była wówczas pod ogromnym wpływem Carstwa Rosyjskiego, a August II dążył do zmniejszenia jej ingerencji w sprawy Rzeczypospolitej. Po wprowadzeniu wojsk saskich na tereny Polski, część szlachty (wspierana przez Rosję)zareagowała zawiązaniem konfederacji tarnogrodzkiej, czego skutkiem była wojna domowa. Król, wraz ze szlachtą, w celu rozwiązania konfliktu, zwrócił się do cara Rosji, Piotra I. Skutkiem tego było wkroczenie wojsk rosyjskich na teren Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz układ między królem a szlachtą zawarty 3 listopada 1716 roku w Warszawie przy mediacji posła rosyjskiego Grzegorza Dołgorukiego, zatwierdzony później na jednodniowym sejmie, zwanym później niemym. Z powodu obaw przed jego zerwaniem nikomu oprócz przewodniczącego obradom marszałka Stanisława Ledóchowskiego oraz odczytujących nowe uchwały posłów nie wolno było się odzywać. 1764 r. Elekcja ostatniego króla Rzeczpospolitej Obojga Narodów Stanisława Augusta Poniatowskiego Wybrany pod naciskiem Rosji, caryca Katarzyna II uważała go za osobę, którą łatwo będzie manipulować. Król jednak przeprowadza szerokie reformy wzmacniające pozycję Rzeczpospolitej co skutkuje przyspieszeniem decyzji o I rozbiorze(powołał namiastkę rządu tzw. konferencję króla z ministrami; założył Szkołę Rycerską - uczelnię wojskową). 1768-1772 r. Konfederacja barska Zbrojny związek szlachty polskiej w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko: Rosji, królowi i popierającym go wojskom rosyjskim. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję (tzw. prawa kardynalne), a zwłaszcza dających równouprawnienie innowiercom. 1772 r. I rozbiór Polski Rosja zagarnęła Inflanty Polskie oraz wschodnie, peryferyjne krańce Rzeczypospolitej Prusy anektowały Warmię i Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie), lecz bez Gdańska i Torunia Austria otrzymała całą południową Polskę, ale bez Krakowa 1773 r. Sejm rozbiorowy Zwołany w celu zatwierdzenia (legalizacji) rozbioru. Utworzenie pierwszego na świecie ministerstwa oświaty – Komisji Edukacji Narodowej (KEN) Wprowadził też zmiany ustrojowe, powołując Radę Nieustającą przy królu, jako pierwowzór gabinetu ministrów. (Tadeusz Rejtan sprzeciwił się rozbiorowi, pozostali posłowie zatwierdzili) 1776 r. Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej Akt prawny autorstwa Thomasa Jeffersona, uzasadniający prawo Trzynastu Kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej do wolności i niezależności od króla Wielkiej Brytanii (początek waliki o niepodległość Stanów Zjednoczonych, udział Polaków – T. Kościuszko, K. Pułaski) 1787 r. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Władza ustawodawcza – Kongres (Izba Reprezentantów i Senat); władza wykonawcza – prezydent; władza sądownicza - Sąd Najwyższy. Poprawki do konstytucji 1788-1792 r. Sejm Wielki (Czteroletni) Mający na celu przywrócenie pełnej suwerenności i przyspieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej. Od grudnia 1790 obradował w podwojonym składzie. Najważniejsze ustawy: Prawo o miastach, przyznające prawa publiczne mieszkańcom miast królewskich oraz Konstytucja 3 maja 1791 r. Uchwalenie Konstytucji 3 Maja Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nie posiadającej ziemi (gołocie), wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Przyjęcie monarchicznej Konstytucji 3 maja spowodowało opozycję republikanów oraz sprowokowało wrogość Imperium Rosyjskiego, które od 1768 roku było protektorem Rzeczypospolitej i gwarantem nienaruszalności jej ustroju. 1792 r. Konfederacja targowicka Zawiązana oficjalnie w miasteczku Targowica w porozumieniu z carycą Rosji Katarzyną II (w rzeczywistości w Petersburgu) przez przywódców magnackiego obozu – Potocki, Rzewuski, Branicki- w celu przywrócenia starego ustroju Rzeczypospolitej, pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 maja, wprowadzającym monarchię konstytucyjną. Była reakcją opozycji na konstytucyjny zamach stanu i reformy sejmu. Jej zawiązanie posłużyło Rosji jako pretekst do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej – wojna w obronie konstytucji. 1793 r. II rozbiór Polski dokonany przez Rosję i Prusy W 1793 r. odbył się w Grodnie sejm rozbiorowy, który pod presją obu zaborców wyraził milczącą zgodę na kolejny rozbiór kraju, zawarł nierównoprawny traktat pokojowy z Rosją, przywrócił Radę Nieustającą, rozwiązał też konfederację targowicką. Był to ostatni Sejm Polski szlacheckiej. 1794 r. Powstanie kościuszkowskie Insurekcja kościuszkowska – polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom. Pod Racławicami (kosynierzy) wojska powstańcze pod wodzą samego Kościuszki stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi; walki w Warszawie, Wilnie, uniwersał połaniecki -odezwa zachęcająca chłopów do udziału w walkach, w zamian mieli uzyskać ziemię; klęska pod Szczekocinami; bitwa pod Maciejowicami, ranny Tadeusz Kościuszko dostał się do niewoli rosyjskiej, po zdobyciu Warszawy powstanie upada 1795 r. III rozbiór Polski dokonany przez Rosję, Austrię i Prusy Niecały rok po upadku insurekcji, monarchowie Rosji, Prus i Austrii uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór Rzeczypospolitej. Poniatowski abdykował. 1797 r. Powstanie Legionów Polskich we Włoszech Polskie formacje wojskowe, tworzone na terenie Włoch, których celem była walka o niepodległość. Walczące u boku wojsk francuskich i włoskich w latach 1797–1807, utworzone z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego przez Francuzów w pn. Włoszech (Republika Lombardii). Tam wojska polskie miały się odbudować i przygotować do dalszych działań, gdyż po III rozbiorze polskie wojska były w pewnej części bezwładne. 1804 r. Koronacja Napoleona na cesarza Francuzów Dla utwierdzenia swej władzy, po ogólnokrajowym plebiscycie Napoleon koronował się na cesarza Francuzów. 1805 r. Bitwa pod Trafalgarem Bitwa morska w czasie wojen napoleońskich. Starcie rozegrało się między flotą angielską a francusko-hiszpańską. Bitwa ta stała się początkiem wielkiej hegemonii Brytyjczyków na morzach świata, walnie przyczyniając się do powstania brytyjskiego imperium kolonialnego. 1806 r. Blokada kontynentalna System blokady ekonomicznej gospodarki Wielkiej Brytanii przez Francję. Stworzony poprzez zamknięcie wymiany handlowej z tym krajem. Francja narzuciła swoim aliantom wprowadzenie embarga handlowego wobec Wielkiej Brytanii. Miała na celu odcięcie Anglii od jakiejkolwiek wymiany handlowej z państwami Europy kontynentalnej. Zamknięcie europejskich portów dla brytyjskiej floty odcięło Zjednoczone Królestwo od rynków zbytu i dostaw surowców. Dzięki temu Wielka Brytania poniosła straty ekonomiczne, a właśnie o to chodziło Napoleonowi Bonaparte. 1806 r. Bitwa pod Austerlitz Bitwa zwana także bitwą trzech cesarzy – decydująca bitwa wojny z III koalicją antyfrancuską, stoczona między francuską Wielką Armią a połączonymi armiami, austriacką i rosyjską. 1807 r. Pokój w Tylży Porozumienia zawarte przez I Cesarstwo Francuskie z Imperium Rosyjskim i królestwem Prus. Do jego postanowień należało między innymi uznanie przez Rosję Księstwa Warszawskiego, Wolnego Miasta Gdańska oraz uznanie francuskich zdobyczy w Prusach, imperium rosyjskie przystąpiło do blokady kontynentalnej skierowanej przeciwko Wielkiej Brytanii. Prusy zrzekały się ziem drugiego i części ziem pierwszego i trzeciego rozbioru Polski, czego skutkiem było utworzenie Księstwa Warszawskiego na mocy traktatu. 1807 r. Utworzenie Księstwa Warszawskiego Istniejące w latach 1807–1815, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości podporządkowane napoleońskiej Francji państwo, było namiastką państwa polskiego. Władcą suwerennym Księstwa był król Królestwa Saksonii 1808 r. Szarża polskich szwoleżerów pod Samosierrą Zdobycie wąwozu przez polskich szwoleżerów i sukcesem armii napoleońskiej. Bitwa ta otworzyła Napoleonowi drogę na Madryt i pozwoliła kontynuować kampanię hiszpańską. 1809 r. Wojna z Austrią Zwycięstwo Polaków pod Raszynem (dow. Józef Poniatowski) pozwoliło na powiększenie terytorium Księstwa Warszawskiego o ziemie III zaboru austryjackiego 1812 r. Wojna francusko- rosyjska Nieprzestrzeganie przez Rosję blokady kontynentalnej staje się główną przyczyną inwazji. Wielka Armia – ok. 600 tys. Dowodzący wojskami rosyjskimi wycofywał się, oddając w połowie września ćwierćmilionową Moskwę, po wcześniejszej ewakuacji mieszkańców, wywiezieniu wszelkich zapasów żywności i podpaleniu miasta. Odwrót Wielkiej Armii przez bezkresne przestrzenie, wśród ostrych mrozów, bez kwater, dostatku żywności i przy nieustannych podjazdach kozackich, zamienił się w koszmar. 1813 r. Bitwa pod Lipskiem Znana też jako „bitwa narodów” –stoczona między wojskami francuskimi pod przywództwem Napoleona Bonaparte, a wojskami koalicji antyfrancuskiej (złożonej z Austrii, Prus, Rosji i Szwecji). Była to największa bitwa w kampaniach Napoleona i jego najcięższa porażka, aczkolwiek bardziej symboliczną stała się bitwa pod Waterloo. 1815 r. Bitwa pod Waterloo Ostatnia bitwa Napoleona. Były cesarz Francuzów powrócił niespodziewanie z wygnania na Elbie i objął rządy na okres 100 dni. W krótkim czasie zebrał armię, z którą ruszył w kierunku Brukseli, gdzie stały nierozwiązane jeszcze armie VI koalicji: angielska i pruska. Zwycięska początkowo bitwa po nadejściu armii pruskiej przemieniła się w klęskę, a armia francuska przestała istnieć. Napoleon musiał ponownie abdykować 1814-1815 r. Obrady kongresu wiedeńskiego Konferencja międzynarodowa przedstawicieli szesnastu państw europejskich, w Wiedniu, zwołana w celu rewizji zmian terytorialnych i ustrojowych spowodowanych wybuchem rewolucji francuskiej i wojnami napoleońskimi oraz wypracowania nowych zasad ładu wiedeński, ze względu na liczne bale, które mu towarzyszyły, nazywany był ironicznie tańczącym kongresem. Uczestnicy Kongresu pragnęli stworzyć taki porządek w Europie, który zapewniłby spokój wewnątrz ich państw oraz pokój na zewnątrz. Oparli się na trzech zasadach: restauracji , legitymizmu i równowagi sił. Legitymizm oznaczał niepodważalne prawo każdego władcy "z Bożej łaski" do tronu. Przywracano, więc władców usuniętych przez rewolucję lub Napoleona, czasem wbrew woli poddanych im ludów (np. we Francji, gdzie tron objął Ludwik XVIII). Zasada równowagi sił polegała na umowie, że dołoży się wszelkich starań, by żadne z wielkich mocarstw nie osiągnęło znacznej przewagi nad pozostałymi. 1815 r. Święte Przymierza Sojusz zawarty po zakończeniu wojen napoleońskich. Przymierze zostało zawarte z inicjatywy cara Rosji Aleksandra I, przez: Cesarstwo Rosyjskie, Cesarstwo Austriackie i przez Królestwo Prus. Przymierze było próbą stworzenia stałej federacji państw europejskich i oparcia jej na trwałych, chrześcijańskich podstawach. Celem była obrona legitymizmu i dążenie do równowagi sił pomiędzy mocarstwami. 1815 r. Utworzenie Królestwa Polskiego (zwane także: Kongresowym lub Kongresówką) Państwo polskie istniejące w latach 1815-1832, jako część Imperium Rosyjskiego(zwane także: Kongresowym lub Kongresówką). Utworzone decyzją kongresu wiedeńskiego. Było państwem suwerennym i niepodległym (do 1832 r.), posiadającym własną konstytucję, Sejm, wojsko, monetę i szkolnictwo z Uniwersytetem Warszawskim, a czynności urzędowe odbywały się w języku polskim. Polskę łączyły z Rosją - osoba monarchy oraz polityka zagraniczna. W 1832 roku król Mikołaj I Romanow zniósł konstytucję Królestwa zastępując ją Statutem Organicznym, który likwidował Sejm i samodzielną armię, znosił unię międzypaństwową i włączał Królestwo do cesarstwa na zasadzie autonomii administracyjnej, przywrócił urząd namiestnika sprawującego władzę cywilną i wojskową. W latach 1832–1918 Królestwo Polskie było integralną częścią Imperium Rosyjskiego (choć cesarze rosyjscy nosili tytuł króla Polski i reprezentowali ich namiestnicy). Posiadało stopniowo ograniczaną, a następnie zlikwidowaną autonomię; po jej likwidacji wprowadzono także oficjalną nazwę Kraj Przywiślański (po powstaniu styczniowym) 1830 r. Powstanie listopadowe Powstanie przeciw Rosji, wybuchło w nocy z 29 listopada na 30 listopada 1830, a zakończyło się w październiku 1831r. Zasięg: Królestwo Polskie i część ziem zabranych (Litwę, Żmudź i Wołyń). Przyczyna wybuchu - nieprzestrzeganie przez carów postanowień konstytucji z 1815 roku. Aleksander I zniósł wolność prasy, wprowadził cenzurę prewencyjną. Zawieszono wolność zgromadzeń. Powstanie przygotowało sprzysiężenie pod dow. podporucznika Piotra Wysockiego przeciwko wodzowi naczelnemu wojsk Królestwa Polskiego i dowódcy sił rosyjskich wielkiemu księciu Konstantemu, brat cesarza Rosji i króla Polski Mikołaja I. Sygnałem do wybuchu -pożar browaru na Solcu. Pierwszy dyktator – Józef Chłopicki. Najważniejsze bitwy pod: Stoczkiem; Wawrem; Białołęką; o Olszynkę Grochowską, Wawrem; Dębem Wielkim; Iganiami, Warszawa 1846 r. Wybuch powstania krakowskiego, rabacja galicyjska Próba powstania pod hasłami demokracji, podjęta w Wolnym Mieście Krakowie, skierowane przeciwko zaborcy, szybko stłumione. Jednocześnie w innych częściach Galicji doszło do wystąpień polskich chłopów przeciw polskiej szlachcie. Rzeź galicyjska (rabacja galicyjska, rabacja chłopska) – powstanie przybrało charakter pogromów ludności ziemiańskiej, urzędników dworskich i rządowych. Najbardziej znanym przywódcą chłopskich oddziałów był Jakub Szela. 1848 r. Wiosna ludów. Seria ludowych zrywów rewolucyjnych i narodowych jakie miały miejsce w Europie w latach 1848 – 1849. Trzy główne nurty: społeczny – dotyczący warstw społecznych chcących polepszenia warunków bytowych; ustrojowy – dotyczący społeczności chcących udziału w rządzeniu państwem; narodowy – dotyczący narodowości walczących o autonomię, niepodległość lub uznanie w danym Ludów objęła niemal całą Europę. Do wystąpień nie doszło w Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz w Rosji, zaś w Hiszpani doszło jedynie do wystąpień chłopskich. Ruchy rewolucyjne w jednym państwie oddziaływały na inne narody. Można w takim wypadku mówić o rewolucji europejskiej. Wielu aktywnych działaczy Wiosny Ludów działało na terenie różnych państw i porozumiewało się ze sobą. 1863 r. Powstanie styczniowe Powstanie przeciwko Rosji, ogłoszone manifestem 22 stycznia 1863 wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy, spowodowane narastającym rosyjskim terrorem wobec polskiego biernego oporu. Przed wybuchem – działalność Białych i Czerwonych. Wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim, trwało do jesieni 1864. Zasięg - ziemie zaboru rosyjskiego: Królestwo Polskie oraz ziemie zabrane. Największe polskie powstanie, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Miało charakter wojny partyzanckiej, stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Mimo początkowych sukcesów zakończyło się klęską, z których kilkadziesiąt tysięcy zostało zabitych w walkach, blisko 1 tys. straconych, ok. 38 tys. skazanych na katorgę lub zesłanych na Syberię, ok. 10 tys. wyemigrowało. W roku 1867 zniesiono autonomię Królestwa Polskiego, jego nazwę i budżet, w 1869 zlikwidowano Szkołę Główną Warszawską, w latach 1869–1870 setkom miast wspierających powstanie odebrano prawa miejskie doprowadzając je tym samym do upadku, w roku 1874 zniesiono urząd namiestnika, w 1886 zlikwidowano Bank Polski. Skasowano klasztory katolickie w Królestwie, skonfiskowano ok. 1600 majątków ziemskich i rozpoczęto intensywną rusyfikację ziem polskich. Po stłumieniu powstania znaczna część społeczeństwa Królestwa i Litwy uznała dalszą walkę zbrojną z zaborcą rosyjskim za bezcelową i zwróciła się ku pracy organicznej. Powstanie przyczyniło się do korzystniejszego niż w dwóch pozostałych zaborach uwłaszczenia chłopów. Dyktatorzy powstania: gen. Ludwik Mierosławski, gen. Marian Langiewicz i Romuald Traugutt. 1914-1918 r. I wojna światowa Konflikt zbrojny trwający od lipca 1914 do 11 listopada 1918 pomiędzy ententą (trójporozumienie), tj. Wielką Brytanią, Francją, Rosją, Serbią, Japonią, Włochami (od 1915) i Stanami Zjednoczonymi (od 1917), a państwami centralnymi (trójprzymierze), tj. Austro-Węgrami i Niemcami (do 1915 takżę Włochy)wspieranymi przez Turcję i Bułgarię. Największy konflikt zbrojny na kontynencie europejskim od czasu wojen napoleońskich, zakończony klęską państw centralnych, likwidacją mocarstw Świętego Przymierza i powstaniem w Europie Środkowej i Południowej licznych państw narodowych. Po raz pierwszy w historii zastosowano w niej broń chemiczną, samoloty, okręty podwodne, czołgi i samochody ciężarowe. Początkowo wojna błyskawiczna, po tzw. cudzie nad Marną - pozycyjna. Najważniejsze bitwy: bitwa pod Tannenbergiem, nad Marną, bitwa morska pod Falklandami, Sommą, pod Ypres, Verdun, ofensywa Brusiłowa i in. 1914 r. Utworzenie Polskiej Organizacji Wojskowej przez Józefa Piłsudskiego Tajna organizacja wojskowa powstała w Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w wyniku połączenia działających w Królestwie Polskim konspiracyjnych grup Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Walki Czynnej w celu walki z rosyjskim zaborcą. Skrót: POW 11 XI 1918r. Odzyskanie niepodległości, odrodzenie państwa polskiego Najważniejsze fakty związane z tym okresem to: Królestwo Polskie (utworzenie), Tymczasowa Rada Stanu, Rada Regencyjna, Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej czy powstanie wielkopolskie w Poznaniu. Odzyskanie niepodległości uznaje się za przełomowe wydarzenie w dziejach polskiej historii po I wojnie światowej. 11 listopada 1918 roku przyniósł Polsce upragnioną niepodległość oraz wiele rozwiązań politycznych. Powstała w jego wyniku Rada Regencyjna oraz Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej sprawowały władzę zwierzchnią nad Królestwem Polskim. To Rada Regencyjna powierzyła naczelne dowództwo nad wojskiem Józefowi Piłsudskiemu, z kolei Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej 7 listopada 1918 proklamował utworzenie Polskiej Republiki Ludowej. Próby utworzenia organizacji emigranckiej Po upadku powstania listopadowego około 50 tysięcy polskich żołnierzy oraz cywilów popierających powstanie znalazła się na terytorium Austrii i Prus, gdzie została internowana. Jedynie oficerowie mogli liczyć na dobre traktowanie, zaś większość żołnierzy, została zmuszonych do powrotu do kraju. Część z nich została zesłana wkrótce na Sybir. Reszta jesienią 1831 roku wyruszyła przez państwa niemieckie na Zachód do Francji. Zdecydowaną większość z około dziesięciotysięcznej grupy emigrantów stanowili oficerowie. Prawie sześć tysięcy z nich udało się do Francji, pozostali osiedli w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Hiszpanii, Skandynawii czy Stanach Zjednoczonych. Wybrany po rewolucji w Paryżu Ludwik Filip zdecydował się na przyjęcie polskich emigrantów, do których społeczeństwo francuskie odnosiło się z wielką sympatią, jednak zakazał im wstępu do Paryża w obawie przed wzrostem rewolucyjnych nastrojów. Cztery tysiące emigrantów władze francuskie do połowy 1832 roku umieściły w pięciu tzw. zakładach na terenie Francji – w Avignon, Bresanҫon, Chateauroux, Bourges oraz Le Puy oraz wypłacał im niewielki zasiłek. Zakłady miały opracowane „Statuty organiczne” i były reprezentowane przez Radę Polaków. Większość z emigrantów pozostawała bierna, licząc na wybuch międzynarodowego konfliktu, który pozwoliłby im na powrót z bronią w ręku do kraju. W połowie 1833 roku zakłady zostały zlikwidowane, a emigranci rozesłani do ponad stu małych miejscowości, gdzie zaczęli asymilować się ze społeczeństwem francuskim, nie rezygnując z politycznej działalności. Po przeniesieniu na emigrację wielu działaczy zaczęło dążyć do utworzenia jednolitej polskiej reprezentacji. Pierwszą nieudaną próbę podjął przedstawiciel „kaliszan” Bonawentura Niemojowski (6 listopada 1831 – Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej). 8 grudnia 1831 roku w Paryżu powołano do istnienia umiarkowany i kompromisowy Komitet Narodowy Polski (KNP) pod przewodnictwem Joachima Lelewela. Komitet Narodowy Polski. Całoroczne trudy Komitetu Narodowego Polskiego na dnia 8 grudnia 1831 roku we Francji zawiązanego Po upadku na czas niejaki sprawy rewolucji narodowej, podniesionej w dniu 29 listopada 1830 roku, Polacy przymuszeni zostali opuścić ziemię ojczystą. Niektórzy z nich, co najpierw zdążyli przybyć do Paryża, założyli dnia 6 listopada 1831 roku Komitet Narodowy Polski Tymczasowy, składający cię z prezesa Bonawentury Niemojowskiego i Joachima Lelewela, Teodora Morawskiego, Franciszka Wołowskiego, Kantoberego Tymowskiego, członków tegoż Komitetu. Za przybyciem większej liczby Polaków do Paryża, gdy prezes Tymczasowego Komitetu po zwołaniu ich złożył prezesostwo i gdy przez to Komitet Tymczasowy się rozwiązał, zgromadzenie ogólne, zebrane dnia 8 grudnia w miejscu posiedzeń Komitetu Tymczasowego, ułożyło nową organizację Komitetu Narodowego Polskiego Stałego (...). Główną ideą spajającą miała być wspólna walka zbrojna, dlatego unikano spornych kwestii społecznych i politycznych. Dzięki współpracy z Komitetem Francusko-Polskim La Fayette'a Lelewel mógł finansowo wspierać uchodźców przybywających do Paryża, a także bronić interesów powstańców przed władzami francuskimi. Spory emigrantów związane z oceną powstania i przyszłością Polski nie cichły. Od Komitetu w 1832 roku odłączyła się grupa radykałów (Krępowiecki, Pułaski) i utworzyła Towarzystwo Demokratyczne Polskie, w którym z czasem skupili znaczną część emigrantów pod hasłami połączenia walki o niepodległość z postępowymi reformami społeczno-politycznymi. Również w 1832 roku założony został przez generała Dwernickiego Komitet Narodowy Emigracji Polskiej. Przez nieudolność przywódcy organizacja upadła w 1834 roku. Ostatnią próbą utworzenia jednej reprezentacji emigrantów było zwołanie sejmu w styczniu 1833 roku, zakończone jednak blokadą. Polscy emigranci dążyli także do współpracy z organizacjami europejskimi, które głosiły rewolucyjne hasła ( pragnęli wolności i niepodległości). Głównie były to organizacje masońskie i karbonarskie we Francji i w Niemczech. Próbowali także nawiązać kontakt z włoskim rewolucjonistą Giuseppem Mazzinim (Młode Włochy), czego efektem było utworzenie nowej organizacji – Młoda Polska – która wiązała się z ideą wspólnej walki rewolucyjnej (hasła rewolucji francuskiej) i proponowała rozwinięcie działalności konspiracyjnej w kraju. Stronnictwa polityczne Wielkiej Emigracji Pierwszym poważnym stronnictwem było Towarzystwo Demokratyczne Polskie, którego akt założycielski (zwany Małym Manifestem) został podpisany 17 marca 1832 roku. Akt założenia Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, Paryż 17 III 1832 roku (...) Przyszłość Polski zależy zatem od przyszłości innych europejskich ludów. Ich to jest powinnością podnieść ją i zapewnić jej istnienie (...). Gdy ludzie mieszkający na polskiej ziemi bez względu na ród lub wyznanie uznają swą godność, swoje istnienie, swój tak materialny, jak i moralny interes i użycia praw dla ogółu zniesienia szczegółowych przywilejów dopominać się będą, wtenczas w imieniu tego powszechnego dobra śmielej od Europy, od oświaty żądać pomocy mogą. Tak więc powołaniem Polski dzisiaj przed Europą, przed ludzkością jest wywołanie tego prężnego wsparcia, ale wywoływania go w imieniu i na korzyść potrzeb większości, której ogólny interes może jedynie uszlachetnić sprawę Polski (...). Lud polski rolny, swobodny, ale lud cały, potrafi i Rosjan natchnąć dążeniem do oświaty, wolności i prawdziwego towarzyskiego życia, bo jedynym powołaniem Polski, jedynym jej dla ludzkości obowiązkiem jest nieść w głębie Wschodu prawdziwą oświatę i zrozumienie praw człowieka. Na tej zasadzie istnienie Polski jest potrzebą cywilizacji, szczęścia i pokoju Europy. Polska jest i będzie przedmurzem, zasłoną (...). Lecz jeszcze raz, by temu powołaniu Polska godnie odpowiedzieć mogła, istnieć musi wolna i niepodległa (...). Komitet ma za jeden z głównych celów; trudnić się losem, potrzebą i przeznaczeniem Polaków będących we Francji; upatrując w losie tych osób przyszłej Polski (...). Cały zaś ciąg naszego pisma przekonywa, że korzystne działanie dla przyszłej Polski powinno jedynie zależeć od zasad, na których wyłącznie zawisło jej zbawienie (...). Założyciele krytykowali w nim powstanie listopadowe i jego stanowy charakter (potępiali głównie szlachtę i przywódców powstania za konserwatyzm i egoizm stanowy). Odzyskanie niepodległości łączyli z niezbędnymi reformami społecznymi i odwołaniem się do całego społeczeństwa - ludu. Polska miała zostać demokratyczną ojczyzną wolnych obywateli. Towarzystwo posiadało program, statut i rozbudowaną strukturę wewnętrzną, a także własne organy prasowe. Na jej czele stała wybierana przez członków Centralizacja. Do głównych ideologów TDP należeli: Wiktor Heltman i Jan Nepomucen Jankowski. Do radykalizacji ich poglądów przyczyniły się między innymi: oderwanie od krajowych uzależnień, poczucie wyobcowania w nowym miejscu, zamknięcie w niewielkich kręgach emigracyjnych, kłopoty materialne. W 1835 roku od Towarzystwa odłączyła się radykalna grupa by utworzyć - Gromady Ludu Polskiego. Pozostali w 1836 roku uchwalili w Poitiers tzw. Wielki Manifest. Stwierdzali tam, że walkę o wyzwolenie należy oprzeć na własnych siłach narodu. Złagodzili akcenty antyszlacheckie, oskarżając za klęski arystokrację. Odwoływali się do patriotyzmu szlachty i aktywnego udziału w przyszłej walce. Zapowiadali po wybuchu powstania ogłoszenie bezpłatnego uwłaszczenia chłopów użytkujących ziemię. Przyszła Polska miała być republiką burżuazyjno-demokratyczną w granicach przedrozbiorowych. Skupili się na rozwoju konspiracji i przygotowaniu powstania w kraju. Przedstawiciele Towarzystwa opowiadali się za utrzymaniem i ochroną własności prywatnej. Wiosną 1837 roku część członków opuściła Towarzystwo, tworząc rok później Zjednoczenie Emigracji Polskiej, popierane przez Lelewela i KNP. Towarzystwo Demokratyczne Polskie było najbardziej zwartym ugrupowaniem emigracji – pierwszą polską nowoczesną partią polityczną. Drugą sprawną i rozbudowaną organizacją był obóz Czartoryskiego zwany obozem „Hotelu Lambert”. Swą działalność opierała na oficjalnych kontaktach z władzami Paryża i Londynu oraz dyplomatycznych kontaktach księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Początkowo bezskutecznie próbował on nakłonić zachodnie mocarstwa do interwencji przeciw Rosji. Kolejne lata poświęcił na wsparciu ruchów narodowowyzwoleńczych na Kaukazie, w Mołdawii i Wołoszczyźnie, a także reformie państwa otomańskiego (militarna i polityczna). Umocnienie Turcji miało wywołać wojnę z Rosją, zaś ta konflikt brytyjsko-rosyjski, w którym zbrojnie mogliby uczestniczyć Polacy. Czartoryski skupił się na przygotowaniu powstania w kraju i zorganizowaniu konspiracji na terenach zaborów. Uważał, że na wybuch powstania jest za wcześnie, a Polacy winni się skupić na wzmocnieniu sił narodowych i „pracy organicznej”. W 1833 roku konserwatyści założyli Związek Jedności Narodowej. Organizacja za podstawowy cel uważała odzyskanie niepodległości dzięki ogólnonarodowemu powstaniu. W przyszłej Rzeczpospolitej miały być zagwarantowane: równość wobec prawa, wolność osobista, wyznania, słowa, poszanowanie własności indywidualnej, uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem i sprawna władza. Podobne postulaty wnosili związani z „Hotelem Lambert” monarchiści, którzy utworzyli Towarzystwo Trzeciego Maja. Na uboczu trzymały się grupy rewolucyjno-radykalne, a wśród nich wspomniane Gromady Ludu Polskiego, które swe główne siedziby miały na terenie Wielkiej Brytanii (Jersey i Portsmouth), obszarze, gdzie osiedlili się głównie chłopi-żołnierze. W 1835 skupili się oni w nowej organizacji - Lud Polski (Gromady „Grudziąż”, Gromady „Humań”), która głosiła zbrojne powstanie i odbudowę wolnej Rzeczpospolitej, łącząc te postulaty z radykalną rewolucją społeczną. Pragnęli zerwać ze szlachecką przeszłością Polski. Żądali zniesienia indywidualnej własności ziemskiej i fabrycznej w zamian wprowadzenie własności wspólnej. Lud Polski zostaje rozwiązany w 1846 roku. Działalność spiskowa emigracji i rozwój konspiracji na ziemiach polskich Organizacje powstałe na emigracji wysyłały na tereny polskie emisariuszy w celu współorganizacji spisków. W tatach trzydziestych większość związana była z Komitetem Narodowym Polskim, zaś w czterdziestych z Towarzystwem Demokratycznym Polskim i obozem „Hotelu Lambert”. W styczniu 1832 roku pierwszy emisariusz Walenty Zwierkowski przybył do kraju, jednak nie udało mu się nawiązać kontaktu konspiracyjnego. Próby te kontynuowano. Lelewel utworzył w 1833 roku tajną organizację Zemsta Ludu, która miała zorganizować zbrojna wyprawę do kraju pod dowództwem płka Józefa Zaliwskiego. Na terenach Królestwa nastawienie do nowego powstania było negatywne, dlatego wojska Zaliwskiego, które 19 marca wkroczyły na tereny zaboru rosyjskiego zostały wkrótce rozbite i wyłapane. Także działalność spiskową rozwinęła Młoda Polska. W Krakowie w 1835 roku nawiązali kontakt z tajną organizacją Stowarzyszenie Ludu Polskiego, które postawiło sobie za zadanie pracę niepodległościową we wszystkich grupach społecznych na terenie trzech zaborów. Oprócz Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego, Galicji, Górnego Śląska, Królestwa Szymon Konarski (rozstrzelany w Wilnie w 1839 roku) zakładał ogniwa także na Liwie, Podolu i Ukrainie. W latach czterdziestych tajne organizacje krajowe zaczęły się usamodzielniać. W 1839 roku w Warszawie powstał związany z TDP Związek Narodu Polskiego. Jego członkowie opowiadali się za pracą konspiracyjną i propagandową na rzecz przyszłego powstania. Wyłoniło się także radykalne skrzydło pod przewodnictwem Edwarda Dembowskiego (głosił radykalną rewolucję – zniesienie własności, klas, wyzysku) i Henryka Kamieńskiego (pragnął uwłaszczenia wg zasad Wielkiego Manifestu, powstanie miało być „wojną ludową”). Do radykałów należał ksiądz Piotr Ściegienny, który postulaty rewolucyjne przekazywał chłopom w zrozumiałym języku, starał się uczynić rewolucyjny zryw mieszkańców wsi i miast podstawą walki o niepodległość Polski. Założony przez niego Związek Chłopski został rozbity w trakcie przygotowania powstania w Kielcach, a Ściegienny na wiele lat zesłany na Syberię. Na terenie Wielkopolski działało pod przewodnictwem Karola Libelta i Jędrzeja Moraczewskiego związany z TDP Komitet Poznański. W 1842 powstał opozycyjny do Komitetu Związek Plebejuszy zbliżony w swoich poglądach do radykałów. Kierował nim Walenty Stefański aresztowany w 1845 roku w trakcie przygotowań do powstania. Dowiedz się więcej Komentarze artykuł / utwór: Wielka EmigracjaDodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem) Wojciech Rodak Mieli u boku armii Bonapartego walczyć o wskrzeszenie Rzeczpospolitej. Zamiast tego pacyfikowali powstanie czarnych niewolników. Wyspa okazała się dla nich masowym grobem. Na początku września 1802 r. żołnierze 3. półbrygady polskiej byli już na Haiti. Nie było mowy ani o żadnym odpoczynku po trudach przeszło trzymiesięcznej podróży przez Atlantyk, ani o aklimatyzacji w tropikach. Głównodowodzący pacyfikacją niewolniczego buntu gen. Charles Leclerc od razu wysyłał Polaków na pierwszą linię. W obliczu narastającej presji partyzanckich grup musiał szybko uzupełnić stany mocno przetrzebionych przez choroby i potyczki garnizonów w miastach i fortach północnego wybrzeża wyspy. Legioniści z marszu ruszali do walki z kompletnie nieznanym przeciwnikiem w ciężkim terenie - w gęsto zalesionych górach. Często te konfrontacje kończyły się dla nich tragicznie. Tak było w przypadku oddziału kpt. Antoniego Sangowskiego, żołnierza rodem z Mścisławia (dziś wschodnie rubieże Białorusi). 20 września pięćdziesięciu polskich legionistów pod dowództwem owego oficera wyruszyło z okolic miasta Borgne na południowy wschód, w kierunku wyżyny Margot. Mieli następnie połączyć się w terenie z francuskimi żołnierzami i uderzyć na zgrupowanie murzyńskich buntowników. Maszerowali w upale i ciężkim terenie, w związku z czym postanowili się zanadto nie obciążać - wzięli jedynie po 30 nabojów. Miało się to potem na nich srogo zemścić. W straży przedniej szedł kapral Kierestyni z ośmioma żołnierzami i lokalnym przewodnikiem. Dalej za nimi szedł Sangowski z 31 legunami i drugim kreolskim przewodnikiem. Pochód zamykał sierżant Ruszkowski z kolejnymi ośmioma żołnierzami. Już pierwszego dnia marszu nie wszystko poszło zgodnie z planem. Trzon kolumny stracił kontakt z poruszającą się znacznie dynamiczniej awangardą Kierestyniego. Wieczorem Sangowski z pozostałymi żołnierzami zatrzymał się na nocleg w plantacji Dubrail. Ich obecność nie uszła uwadze partyzanckich zwiadowców. W nocy lasy wokół zabudowań zaroiły się od murzyńskich wojowników. Polacy znaleźli się w pułapce. O poranku, gdy tylko legioniści wkroczyli na leśną ścieżkę, zza drzew i zarośli rozległy się karabinowe strzały. Polacy zajęli pozycje defensywne i zaczęli odpowiadać tym samym powstańcom. Po trwającej kilka godzin wymianie ognia, gdy żołnierzom kończyła się amunicja, Sangowski rozkazał swoim ludziom wycofać się w kierunku zabudowań plantacji. Uprzednio zastrzelono czarnego przewodnika, niesłusznie podejrzewając go o zdradę. Sytuacja legionistów była krytyczna. Nie mieli ani ładunków, ani przewodnika. Mogli jedynie przebijać się z okrążenia, walcząc na bagnety. Jednak Sangowski wybrał inne wyjście. Wysłał do powstańców parlamentariusza. Szybko wynegocjowano warunki kapitulacji. Żołnierze mieli złożyć broń, a w zamian partyzanci obiecali puścić ich wolno. Niestety rycerskie kalkulacje oficera okazały się błędne. W tej barbarzyńskiej wojnie na wyniszczenie obie strony nie przestrzegały europejskich reguł gry. Gdy więc tylko wszyscy Polacy zostali rozbrojeni, Murzyni zaczęli ich szturchać i szarpać. Wtedy też kilku co bardziej przewidujących legionistów zbiegło w las. Wśród nich znalazł się także kpt. Sangowski, który wskoczył do bagniska, skąd ukryty pośród trzcin, z przerażaniem oglądał gehennę swoich ludzi. Powstańcy otoczyli legionistów. Pośród krzyków i bicia poprzywiązywali ich do drzew. Następnie, jak pisał haitański weteran major Kierzkowski, „uszy, nosy [im-red.] obrzynali, oczy wydłubywali, a potem ogień im podkładali, jednym pod nogi, innym na plecach”. Męki nieszczęśników trwały kilka godzin. Żaden z nich nie dotrwał żywy do przybycia francuskiej odsieczy, która wreszcie spłoszyła powstańców. Ostatecznie w wyniku „nieudolności i tchórzostwa” kapitana Sangowskiego, tak ocenili jego postępowanie francuscy przełożeni, zginęło 35 legionistów, stracono 50 karabinów i zaufanego przewodnika (nie było łatwo ich rekrutować spośród wrogo nastawionej do białych ludności). Oficer ten uniknął sądu wojennego tylko dlatego, że wcześniej zabrała go śmierć. W wyniku długiego przebywania w zimnej wodzie nabawił się zapalenia płuc i zmarł kilka dni po opisanych wydarzeniach. To tylko jeden z dramatycznych epizodów okrutnej kolonialnej wojny na karaibskiej wyspie, w jaką Polacy zostali wplątani przez Napoleona Bonaparte. Nie dość, że walczyli w cudzym interesie, to w niesłusznej sprawie, ale mimo to sumiennie wykonywali rozkazy Francuzów, padając przy tym jak muchy. Żeby w pełni zrozumieć polski rozdział haitańskiej tragedii, należy najpierw przybliżyć okoliczności, w jakich się rozgrywał. Perła AntyliFrancuzi oficjalnie otrzymali we władanie zachodnią część wyspy Hispaniola na mocy traktatu pokojowego Rijswijk z 1697 r. Granice owej kolonii, nazywanej przez nowych władców Santo Domingo (fr. Saint-Domingue), pokrywały się mniej więcej z obszarem współczesnego państwa Haiti. Pozostała część wyspy stanowiła zamorską posiadłość Hiszpanii (dziś Dominikana). W przeciągu kilku dziesięcioleci Francuzi uczynili z Santo Domingo najlepiej prosperującą kolonię na całych Karaibach. Liczby mówią same za siebie. Na jej plantacjach przed 1780 r. produkowano 40 proc. cukru i 60 proc. kawy spożywanych wówczas w Europie. Jej efektywność była daleko większa niż na wszystkich brytyjskich posiadłościach w Indiach Zachodnich razem wziętych (a przypomnijmy, że wchodziły w ich skład intensywnie rozwijające się Jamajka i Barbados). Poza cukrem i kawą hitami eksportowymi kolonii były również indygo (barwnik) i bawełna. Kolonia z pirackiego gniazda, jakim była w XVII w., przeistoczyła się w motor napędzający gospodarkę królestwa ostatnich Burbonów. Nic więc dziwnego, że ochrzczono ją nawet mianem „Perły Antyli”. Ofiarami ekonomicznej prosperity Santo Domingo byli czarni niewolnicy, pracujący na plantacjach. Ich liczebność wzrosła z 3,6 tys. w 1687 r. do ok. 500 tys. w 1789 r. Podkreślmy, że była raczej wynikiem ciągłego przywozu niewolników z Afryki Zachodniej (nawet od 10 do 40 tys. rocznie), nie zaś przyrostu naturalnego. Ten był niewielki, gdyż większość Murzynów nie wytrzymywała ciężkich warunków życia na plantacjach. Ich organizmy wyniszczała przede wszystkim praca w polu od rana do wieczora. Poza tym osłabieni niewolnicy często padali ofiarami chorób i epidemii. Swój udział w obniżaniu ich populacji mieli także bestialscy właściciele i nadzorcy, którzy potrafili za niesubordynację zachłostać niewolnika na śmierć. Dlatego też zdesperowani Afrykanie nierzadko decydowali się na ucieczkę z tego piekła. W wysokich zalesionych górach, które dominowały w krajobrazie Santo Domingo, maroni mogli stosunkowo łatwo się ukryć i żyć wolni, z dala od władzy francuskich kolonistów. Szacuje się, że ok. 1789 r. było ich ok. 50 tys. Krwawa zemstaOkoło 30 tys. białym mieszkańcom Santo Domingo wydawało się, że kontrolują sytuację w kolonii. Bogaci plantatorzy, wykorzystując zamieszanie rewolucji francuskiej, zaczęli nawet walczyć w Paryżu o większą niezależność „Perły Antyli” od metropolii, by zrzucić niekorzystne dla siebie układy handlowe i część zobowiązań podatkowych. Gdy oni zajmowali się swoimi sakiewkami, murzyńscy niewolnicy z plantacji północnej części kraju po cichu przygotowywali się do powstania. 14 sierpnia 1791 r. wpływowy houngan (kapłan religii wudu) o imieniu Dutty Boukman i liderzy sprzysiężenia odprawili w Lesie Kajmanów ceremonię w intencji powodzenia rebelii przeciwko białym ciemiężycielom. W nocy z 21 na 22 sierpnia cały żyzny region wokół Le Cap, stolicy kolonii, spłynął krwią. Co najmniej 20 tys. Murzynów uzbrojonych w maczety i muszkiety krążyło wokół miasta, siejąc śmierć i pożogę na wszystkich plantacjach i osiedlach. Dla białych były to dni grozy. Oddajmy głos historykowi Jamesowi: „Ich żony [niewolników - red.] gwałcono bez litości, toteż gwałcili wszystkie kobiety, jakie wpadły im w ręce, często na ciałach ich mężów, ojców, braci drgających jeszcze w agonii […]. Ich zbrodnie były jednak niczym w porównaniu z dzikością i zimną krwią, z jaką biali z Cap traktowali schwytanych jeńców-niewolników.” W ciągu paru tygodni buntownicy wymordowali przeszło 4 tys. białych kolonistów. Jednocześnie powstanie nabierało impetu. Do rebelii przyłączyło się przeszło 100 tys. Murzynów. Plantatorzy i wierne im milicje nie były w stanie okiełznać chaosu, który rozlał się wkrótce na całe Santo Domingo. Nic nie dało schwytanie i ścięcie Dutty Boukmana w listopadzie 1791 r. Wówczas jego miejsce na czele rebelii zajął Toussaint L’Ouverture, czarnoskóry wyzwoleniec obdarzony charyzmą, politycznym zmysłem i wielkim talentem wojskowym. Udało mu się zjednoczyć rozproszone rebelianckie siły i zorganizować je w sprawną armię. Dzięki temu w przeciągu paru lat zdołał nie tylko zrzucić francuskie jarzmo, ale również zadał sromotne klęski wojskom Hiszpanii i Wielkiej Brytanii, które interweniowały na Santo Domingo. Co więcej, zajął także hiszpańską część Hispanioli, stając się panem całej wyspy. Jednak L’Ouverture nie zrywał ostatecznie więzów z metropolią. W 1801 r. ogłosił konstytucję, która znosiła niewolnictwo w całej kolonii, ale zaznaczono w niej wyraźnie, że Santo Domingo stało się „suwerennym państwem w ramach Francuskiego Imperium”. Powstańczy wódz był wedle jej zapisu jedynie „dożywotnim generałem-gubernatorem”. Zgładzić wszystkichTymczasem we Francji doszedł do władzy Napoleon Bonaparte. Deklaracje wierności „czarnego jakobina”, jak nazywano haitańskich rewolucjonistów, nie zadowalały go, wręcz prowokowały do działania. Pierwszy Konsul chciał spacyfikować kolonię i przywrócić na niej dawny ład. W tym celu w pod koniec 1801 r. wysłał na Santo Domingo 15-tysięczny korpus ekspedycyjny pod dowództwem swojego szwagra, gen. Charlesa Leclerca. Początkowo Francuzi odnosili sukcesy. Do wiosny 1802 r. opanowali Le Cap, Les Cayes, Port-au-Prince i pozostałe najważniejsze porty na wybrzeżu wraz z ich przyległościami. Na ich stronę przechodzili kolejni czarni i mulaccy dowódcy wojsk L’Ouverture’a razem z całymi swoimi oddziałami. Mamiono ich obietnicami karier we francuskiej armii, obiecując przy tym bałamutnie, że niewolnictwo nie zostanie przywrócone. Opuszczony przez swoich ludzi generał-gubernator Santo Domingo musiał złożyć broń w maju 1802 r. Chociaż Leclerc gwarantował mu nietykalność, to w kilka tygodni później aresztowano go i wywieziono do Francji. Toussaint L’Ouverture, ikona haitańskiej rewolucji, zmarł w rok później w twierdzy Fort-de-Joux. Latem 1802 r. Francuzi poczuli się na tyle silni w Santo Domingo, że zaczęli ostrożnie przywracać niewolnictwo na kontrolowanych przez swoje wojska terenach. W odpowiedzi Murzyni natychmiast sięgnęli po broń. Na jesieni 1802 r. do spontanicznie utworzonych grup partyzanckich dołączyli wraz ze swoimi ludźmi niedawni zdrajcy L’Ouverture’a i francuscy kolaboranci. Wśród nich znajdował się generał Jean-Jacques Dessalines, eks-niewolnik słynący z okrucieństwa. Został przywódcą nowej rebelii. W odpowiedzi na te wydarzenia Leclerc przygotował nowy plan odzyskania wyspy. W październiku 1802 r. pisał do Napoleona: „Trzeba zgładzić wszystkich Murzynów z gór [buntowniczych maronów - WR], mężczyzn i kobiety, zachowując jedynie dzieci poniżej 12 lat; zniszczyć połowę Murzynów z nizin i nie pozostawić w kolonii ani jednego Mulata noszącego epolety”. Tymczasem w przygotowaniach do realizacji tego finalnego punktu pacyfikacji Santo Domingo wzięli udział także Polacy. Choć chcieli walczyć o wyzwolenie własnej ojczyzny, to teraz karnie nieśli innym kajdany. Niewygodni i obcyLegiony Polskie powstały w 1797 r. we Włoszech z inicjatywy gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Przypomnijmy, że te kilkutysięczne oddziały dzielnie walczyły u boku Francuzów w kampaniach na północy Italii i nad Renem przeciwko siłom II koalicji antyfrancuskiej, w której składzie znaleźli się zaborcy Rzeczpospolitej - Austria i Rosja. Wierzyli, jak głoszą słowa naszego hymnu, że z naszym wielkim sojusznikiem z Zachodu dojdą z „ziemi włoskiej do Polski”. Jednakże polityka Paryża zmienia się. W lutym 1801 r. podpisano traktat pokojowy w Lunéville. Francja przerywała konflikt z Rosją i Austrią, spychając „sprawę polską” w niebyt. Frustracja tym faktem spowodowała rozprzężenie w szeregach Legionów. Otwarcie krytykowano Napoleona, wielu oficerów rezygnowało z służby. Pierwszy Konsul doskonale zdawał sobie sprawę z ich nastrojów. Dlatego gdy Leclerc, którego korpus ekspedycyjny topniał w wyniku strat w walce i epidemii żółtej febry, poprosił go o szybkie przesłanie posiłków, ten bez wahania zdecydował o wysłaniu na Santo Domingo także Polaków. Tym roztropnym posunięciem po prostu pozbył się niewygodnych przyjaciół z Europy. Polscy żołnierze przyjęli decyzję Napoleona dość obojętnie. Rozkaz to rozkaz - trzeba się nim pogodzić. Tylko nieliczni przeczuwali, że są wysyłani na zatracenie. „Francja dowiodła, że Polacy są jej obcy” - pisał wprost jeden z oficerów. Wydarzenia następnych miesięcy wykazały, że nie mylił się. Na Antyle trafiły ostatecznie dwie polskie półbrygady stacjonujące w północnych Włoszech. Pierwsza, nosząca nr 113, po włączeniu do francuskiej armii, liczyła 2810 żołnierzy i oficerów. Druga, o nr 114, na stanie miała 2460 ludzi. Dotarły na Santo Domingo odpowiednio we wrześniu 1802 r. i lutym 1803 r. Polacy przybywali na miejsce wymęczeni po trzymiesięcznej podróży morskiej. Była ona koszmarnie niewygodna. Legioniści tkwili ściśnięci jak sardynki w puszce na przepełnionych statkach, o skromnym wikcie i zaśmierdłej wodzie. W dodatku na miejscu okazywało się, że Francuzi zapewniali im wadliwe wyposażenie. Brakowało mundurów dostosowanych do tropikalnego klimatu. Ale zdarzały się bardziej karygodne zaniedbania naszych sojuszników, np. 60 proc. strzelb przydzielonych 114. półbrygadzie nie nadawała się do użycia. Mimo tych braków i kiepskiego stanu fizycznego żołnierzy, wysyłano ich od razu, bez aklimatyzacji, na pierwszą linię. Wynikało to z faktu, że Francuzi musieli szybko uzupełniać straty w znajdujących się pod presją przeciwnika garnizonach i wysuniętych blokhauzach. Skutki ekspresowego wdrażania w nową wojnę były dla Polaków opłakane. Morze krwiW listopadzie 1802 r. na żółtą febrę zmarł gen. Leclerc. Zastąpił go gen. Donatien de Rochambeau. Ten, otrzymawszy z Europy spore posiłki, postanowił zdławić powstanie, siejąc terror. Wysyłane w teren kolumny pacyfikacyjne zabijały wszystkich czarnoskórych mieszkańców wyspy, łącznie z kobietami i dziećmi, które uznano za „podejrzane o sprzyjanie rebelii”. Dla jeńców nie było żadnej litości. Wieszano ich, duszono siarką pod pokładami starych statków niczym w komorach gazowych albo rzucano na pożarcie specjalnie wytresowanym olbrzymim dogom sprowadzanym z Kuby. Polacy, słynący z bitności w Europie, w nowych realiach zupełnie nie potrafili się odnaleźć. Francuscy przełożeni narzekali na ich „brak odwagi i apatyczność”. Legioniści czuli się mocno niepewnie w obcym terenie, nie znali lokalnego języka. W dodatku zupełnie nie potrafili przystosować się do nieregularnej wojny partyzanckiej. Przywykli do natarć w wielkich formacjach, zupełnie nie radzili sobie w starciach w niewielkich grupach. W efekcie walczyli „miękko”, nieraz, niczym wspomniany Sangowski, paktując z Murzynami. I ponosili spektakularne klęski. W Forcie Petite Anse powstańcy zepchnęli trzy broniące się polskie kompanie do jednego budynku. Gdy obrońcom skończyły się naboje, atakujący podpalili budynek. Większość legionistów, w tym kpt. Krzyszkowski, spaliła się żywcem. W maju 1803 r. pod Les Cayes inny polski oddział wysłano do nocnego ataku. Legioniści szli wzdłuż plaży, gdy natrafili na spory murzyński obóz. Myśleli, że jak obejdą go krocząc po pas w morzu, to nie zostaną zauważeni. Niestety o poranku powstańcy dostrzegli ich i rzucili się do walki na szable i bagnety. Z czterdziestu ludzi padło trzynastu. Wielu z tych, co uszli z życiem, zmarło wkrótce w wyniku odniesionych ran. Do udanych przedsięwzięć polskich legionistów należy zaliczyć pirackie rajdy, jakie przeprowadzili w końcowej fazie walk na Antylach, gdy Francuzi przebywali jeszcze na hiszpańskiej części Hispanioli, oficerowie Blumer, Kobylański i ppor. Kazimierz Lux. Ten ostatni w 1805 r. na galeocie „Mosquito” dotarł do wybrzeży Meksyku. Tam zdobył kilka brytyjskich okrętów, a następnie sprzedał łupy i pryzy z olbrzymim zyskiem. Po czym szczęśliwie powrócił do portu Santo Domingo. Stosunek powstańców do legionistów zmieniał się w toku walk. Początkowo traktowano ich gorzej niż Francuzów. Nic dziwnego. Nasi sojusznicy wmawiali Murzynom, że „Polacy to ludożercy”. Ci dawali wiarę tym bredniom, więc nie oszczędzali legionistów. Wkrótce jednak miejscowi przekonali się, że jest to wierutna bzdura. Zaczynali patrzeć życzliwiej na naszych legunów. Podobieństwo położenia obu walczących o wolność ludów, polskiego i haitańskiego, zrozumiał nawet Dessalines, który miał nazwać Polaków „białymi Murzynami Europy”. Dowodem jego życzliwości dla naszej nacji był fakt, że jego osobista gwardia składała się z trzydziestu Polaków (jeńców lub dezerterów). 700 szczęśliwcówOstatecznie francuska ekspedycja na Santo Domingo zakończyła się spektakularną porażką. W listopadzie 1803 r. siły gen. Rochambeau musiały ustąpić przed dzielnymi powstańcami, naciskiem brytyjskiej floty, a przede wszystkim przed żółtą febrą, która pustoszyła szeregi jego armii w błyskawicznym tempie. Koszty karaibskiej kampanii były olbrzymie. W ciągu 21 miesięcy Francuzi utracili przeszło 50 tys. ludzi, w tym 43 tys. żołnierzy i marynarzy. Nie dziwi więc, że Paryż zaniechał w następnych latach prób odzyskania „Perły Antyli”. Dessalines triumfował. 1 stycznia 1804 r. proklamował powstanie Haiti - pierwszej niezależnej czarnej republiki i drugiego narodu, który zrzucił kolonialne jarzmo na półkuli zachodniej. Dla Polaków wyspa okazała się jednym wielkim grobem. W wyniku walk i epidemii zginęło ok. 4,5 tys. legionistów. Do Europy, po wielu przejściach, powróciło raptem 700 z nich. Wielu wzięło później udział w kolejnych kampaniach napoleońskich. Nasz naród nie wyciągnął z lekcji Santo Domingo żadnych wniosków. Później jeszcze nieraz polscy żołnierze przelewali krew nie w swoim interesie. I nie zawsze w słusznej sprawie. Bibliografia: J. Pachoński - „Polacy na Antylach i Morzu Karaibskim”T. Łepkowski - „Archipelagu dzieje niełatwe”T. Łepkowski - „Azjatycka i afrykańska Ameryka: notatki i impresje z podróży historyka” James - „Black Jacobins: Toussaint L’Ouverture and the San Domingo Revolution”R. Orizio - „Zaginione białe plemiona”

jeden z celów powstańców walczących północnych włoszech podczas wiosny ludów